نام فارسی : انگور     نام انگلیسی :Grape       خانواده گیاهی : Vitaceae

مقدمه : درخت انگور با نام علمی Vitis vinifera از خانواده انگورسانان Vitaceae است. در این خانواده حدود ۱۱جنس و بیش از ۶۰۰  گونه وجود دارد. مهم‌ترین جنس این خانواده جنس انگور است. این گیاه حالت  بوته‌ایو رونده دارد و دارای پیچک در مقابل بعضی از برگ‌ها می‌باشد. میوه  انگور به نوع دانه‌دار و بی‌دانه تقسیم می‌شود. هر یک از این دو نوع در  رنگهای سرخ و سیاه و زرد و تقریباً سبز دیده می‌شوند. این میوه در مناطقی  که حداکثر دمای آن بیش از ۴۰ درجه سانتیگراد و حداقل آن کمتر از ۱۵ درجه زیر صفر نباشد بهتر رشد می‌کند.

انواع انگور : بنابر کتاب رستم‌التواریخ، نام انواع انگور در ایران در زمان کریم‌خان زند عبارت‌اند از:  شاهانی، یاقوتی، خلیلی، عسکری، ریش‌بابا، انگور کشمش، فخری، انگور شصت  عروسان سیاه، الغی سیاه، مثقالی، رازقی، شیرازی، نباتی، مادربچه. از مراکز  انگور عسکری زرقان در فارس است.

خصوصیات ارقام مهم انگور ایران:
بیدانه سفید:  دارای  بوته پر رشد،خوشه كشیده،حبه های ریز،بدون دانه،رنگ میوه سبز متمایل به  زرد،مناسب برای تازه خوری و تهیه آب میوه و كشمش، مقاوم به حمل و نقل،دارای  درصد قند بالا
بیدانه قرمز: دارای بوته پر رشد، خوشه كشیده، رنگ میوه قرمز، مناسب برای مصارف تازه خوری،مقاوم به حمل و نقل و درصد قند بالا
عسگری:  دارای دانه تحلیل رفته،خاصیت حمل ونقل و ماندگاری پایین، حبه ها كشیده، رنگ میوه سبز علفی روشن ، درصد قند متوسط
یاقوتی سفید: حبه ها بسیار ریز، خوشه دارای حبه متراكم و بهم فشرده،رنگ سبز علفی، درصد قند پایین ،خیلی زود رس ونوبر، بیدانه حساس به حمل و نقل
یاقوتی قرمز: خصوصیات مانند یاقوتی سفید وتنها رنگ آن قرمز و گاهی قرمز تیره است
پیكانی:  دارای دانه كاملا تحلیل رفته ، رنگ میوه سبز علفی روشن،مناسب برای تازه خوری و تهیه كشمش

نیاز اکولوژیکی

آب و هوا  : در آب و هوای نسبتاً ملایم تابستانی انگورهای زود رس در صورتی که در  شیبهای جنوبی کاشته شوند، می توانند محصول بدهند. بیش از همه فعلاً در آب و  هوای نیمه گرمسیری و ملایم نیمکره شمالی با آب و هوای مدیترانه  ای کاشته می شوند که سرمای زمستانی نداشته باشند. با وجود این اغلب واریته  های آن در مقابل سرمای زمستانی بخوبی مقاومت می کنند. انگور به سرمای شدید  زمستانی اهمیتی نمی دهد ولی برای گیاه این مهم است که بهار و تابستان گرم و  آفتاب داشته باشد بادهای شدید به انگور بیش از سرما می توانند صدمه بزنند

در بهار به محض اینکه هوا از 10 درجه سانتیگراد بالا صفر بیشترشد گیاه رشد را شروع می کند.

آبیاری و نوع خاک : هر چه هوای منطقه گرمتر باشد گیاه به آب زیادتری نیاز دارد ریشه های انگور در خاکهای مختلف تا عمقهای متقاوت رشد می کنند مثلاً :

در خاکهای سنگین و رسی حداکثر تا 90 سانتی متر

در خاکهای متوسط رسی شنی تا 5/3 متر

در خاکهای سبک تقریباَ شنی حتی تا عمق 6 متر و بیشتر هم نفوذ می کنند

 در  خاکهای کم عمق و نسبتاً رسی که ریشه ها تقریباً در عمق کمتر از یک متر پخش  شده اند دفعات آبیاری را باید زیادتر کرد زیرا معمولاَ آب در نزدیکیهای  سطح خاک باقیمانده و بسرعت تبخیر می شود مقدار آب لازم درختان انگور با  عامل گرما، تغییر می کند مثلاً :

 یک منطقه سردسیر که تابستانهای گرم داشته باشد به حدود 500 میلی لیتر آب نیاز دارد.

مناطق گرم معتدل 750 میلی متر و نقاط خیلی گرم تا 1350 میلی متر آب احتیاج دارد.

خاک  : خاکهایی که زیاد اسیدی داشته یا زیاد نمکی باشند برای کاشت انگور  نامناسب می باشند. مناسب ترین خاک ، خاکهایی سبک و عمیق شنی رسی که کمی هم  آهک داشته و آب را به راحتی از خود عبور دهد، می باشد مقدار محصول درخت  انگور در درجه اول به کوددهی، هوموس ، شخم، آبیاری، زهکشی و تکان دادن زمین  از عمق زیاد (مثلاً 50 سانتی متر یا عمیق تر) به کمک Soussoleuse قبل از کاشت نهال و پس از به بار نشستن آن با سمپاشی و هرس های صحیح و به موقع و کوددادنها بستگی دارد.

عوامل  دیگری که در درجه دوم اهمیت روی مقدار محصول اثر میگذارند عبارتند از (رنگ  خاک تیره تر برای جذب نور خورشید بیشتر ،عمق خاک،مقدار اهک )

 کاشت انگور  : برای کاشت بوته مو ابتدا قلمه‌هایی از آن را در فصل بهار، قبل از جوانه  زدن در جایی به‌عنوان مخزن می‌کارند و در بهار آینده که دارای ریشه شد از  مخزن با احتیاط در می‌آورند و آن را در گودال‌های آماده شده به ردیف  می‌کارند. پس از کاشت آن را آب می‌دهند. بوته جدید با گرم شدن هوا باید هر ۵  روز یا هر هفته آب داده شود. این بوته بعد از چهار سال بار می‌آورد و در  ده سالگی بار آن کامل خواهد شد. یک بوته کامل می‌تواند بیش از دویست کیلو  انگور بدهد. بوته مو را بعد از چهار ساله شدن هرس می‌کنند، یعنی شاخه‌های  فرعی و دراز یا شاخه‌های ضعیف آن را می‌برند تا هم فرصت رشد به شاخه‌های  قوی‌تر داده باشند و هم مقدار بار آن را تحت کنترل درآورند و کیفیت بار آن  را بالا ببرند. بوته مو را می‌توان روی زمین یا در حال تکیه بر چیزی بالاتر  از خاک و زمین قرار داد. محل کشت موهایی که روی زمین قرار گرفته‌است را با  بیل شخم می‌زنند تا علفهای موجود که در فصل بهار می‌روید از بین برده شود.  زیرا این علفها می‌توانند به بوته مو و بار آن آسیب وارد کنند. بعلاوه با  شخم کردن زیر مو نفوذ آب برای رسیدن به ریشه راحت تر انجام می‌پذیرد نوع  بی‌دانه و کشمشی انگور از نظر شیرینی بهترین نوع است. البته انواع دانه‌دار  بخاطر درشتی آنها از شکل بسیار زیبایی برخوردار هستند.

هرس کردن انگور : بعد از رفع خطر سرمای بهار و کمی پیش از باز شدن جوانه ها بدون توجه به  ارتفاعی که نهال رسیده انرا از بالای جوانه سوم میبرند به طوری که برای  نهال3جوانه باقی بماند در بهار یا تابستان پس از انکه جوانه ها رشد کردند  به محض اینکه یکی از انها به20سانتیمتر رسید دو جوانه دیگر را از ته هرس  میکنند و جوانه20 سانتی متری را یه عنوان شاخه اصلی بحساب اورده و به قیم  مبندند.در اواخر پاییز شاخه اصلی را به6 جوانه میرسانند و شاخه های دیگر را  هرکدام به 2جوانه محدود میکنند.این هرس باید همه ساله به همین ترتیب تکرار  شود تا شاخه اصلی درازای مورد نظر برسد.
نکته :  هرگاه نهال از بازار خریداری شده باشد انرا تا 24 ساعت داخل اب میخوابانند  به طوریکه اب انها را خوب بپوشاند. سپس ان را بیرون اورده یکساعت در هوای  ازاد گذاشته سپس فورا انها را در محل اصلی به روش بالا کاشته و اب فراوان  میدهند

کودهای مایع و آلی پشنهادی جهت تغذیه انگور:

   ♦  ازت بالا   ♦  هیومیک اسید   ♦  پتاسیم   ♦  منیزیم   ♦  کلسیم   ♦  فسفر

روش و میزان مصرف کود های ارگانیک  :

کود ازت :10-15لیتر در هکتار(1-2 لیتر بصورت محلول پاش)10-15لیتر از ابتدای دوره رشد در 3-4 مرحله

نکته:زیاده  روی در استفاده از کودهای ازته اثرات منفی در رشد دارد که مهمترین ان رشد  بیش از حد و بهم زدن رشد طبیعی گلها و در نتیجه کم شدن محصول و حساسیت گیاه  در مقابل سرمای زمستان است.

نکته:مصرف ان از اوایل شهریور دیگر پیشنهاد نمیشود چون باعث ادامه رشد و در نتیجه نارس ماندن چوب درخت میشود.

کود اسید هیومیک :10-20لیتر در هکتار(10-20لیتر در طول دوره رشد تا 20روز قبل از برداشت محصول)

کود پتاسیم :5-10لیتر در هکتار (1-2لیتر در هزار لیتر بصورت محلول پاش)5-10لیتر در اب ابیاری در طول دوره رشد

کود منیزیم :4-6 لیتر در هکتار(1-2 لیتر درهزار لیتر بصورت محلول پاش)4-6 در اوایل دوره رشد

نکته:یکی از کودهای اصلی مورد نیاز است وجودش در برگها برای ساختن کلروفیل و در نتیجه جذب کربن و تبدیل ان به قند ضروری است.

کود کلسیم : 15-25لیتر در هکتار(3-4 مرحله در سال)

نکته:از کودهایی است که انگور شدیدا به ان وابسته است و باید همه ساله به مقدار لازم به باغهای انگور داده شود

کود فسفات پتاسیم :5-10لیتر در هکتار (1-2 لیتر در هزار لیتر اب بصورت محلول پاش)5-10قبل از گلدهی وتکرارقبلاز میوه دهی

بیماری های انگور :

بیماری سفیدک داخلی مو

عامل بیماری:plasmopara viticola

علایم بیماری:  لکه های زرد کمرنگ بدون حاشیه مشخص در روی برگهای جوان که قطر آنها تقریبا  نیم سانتی متراست. این لکه ها بتدریج بهم پیوسته می شوند و سطح وسیعی از  برگ خشک ونکروزه می شوند. در سطح زیرین همین لکه ها اسپورانژیوفورها و  اسپورانژهای قارچ به صورت کرکهای خاکستری یاسفیدرنگ تشکیل می گردند. نوک  شاخه های آلوده متورم و به شکل عصا خمیده وتوسط کرکهای سفید تشکیل می شوند.  غورهای جوان از حساسیت بیشتری برخوردارند ودراثر آلودگی به رنگ قهوه ای  درآمده و ریزش پیدا می کند.

مبارزه:زهکشی  تاکستان به منظور کاهش رطوبت هرس سر شاخه های آلوده جمع آوری و زیر خاک  کردن یا سوزاندن برگ ها استفاده از واریته های مقاوم استفاده از قارچکشهای  کاپتان زینب مانب و محلول بوردو

بیماری لکه سیاه برگ مو

عامل بیماری:Asperisporium vitiphyllum
علایم بیماری:ظهور  لکه های گرد مایل به زیتونی در دو سطح برگ از علایم اولیه بیماری هستند  قطر این لکه ها 2 تا 3میلیمتر بوده به تدریج از به هم پیوستن آنها تمام یا  قسمتی اعظم برگ خشک میگردد اطراف لکه ها را معمولا هاله ای شفاف فرا می  گیرد بیماری منحصرا به برگ حمله می کند و به ندرت اندام های دیگر را آلوده  میشوند.

مبارزه:  به محض مشاهده اولین علایم بیماری سمپاشی با استفاده از زینب به نسبت 1 تا  2 در هزار با 0.5 مویان و یا سم کاپتان به نسبت 2.5 تا3 در هزار در کنترل  بیماری موثرند.

بیماری پوسیدگی خاکستری مو

عامل بیماری: cinerea Botrytis

علایم بیماری:  بیماری روی خوشه انگور بوضوح  قابل رویت می باشند . آلودگی در تمام طول   خوشه دیده می شوند. چنانچه آلودگی قبل از باز شدن گلهای خوشه باشند خوشه  های جوان خشک می شوند. آلودگی بعد از ظهور گلها سبب پژمردگی خوشه ها می  گردد. در موقع برداشت حبه ها از حساسیت بیشتری برخوردار می شوند. رنگ حبه  های آ لوده خرمایی یا قهوه ای شده و بخشی از خوشه نیز نرم و خشک می شود.   در الودگی شدید تمامی خوشه خشک می شود. در حاشیه برگها لکه های قهوه ای یا  خرمایی رنگ با خطوط متحدالمرکز ظاهر می شود. در روی ساقه ممکن است زخمهای  عمیق دراز به وجود می آیند.

مبارزه:  هرس سبز شاخه ها به منظور برقراری تهویه لازم در تابستان جلوگیری از  آلودگی خوشه توسط بیماری های دیگر مثل سفیدکهای داخلی و غیره سمپاشی تا  چهار نوبت با سموم مجاز مثل بنومیل یا توپسین به هنگام ریزش گلبرگها -  تشکیل غوره – شیرین شدن غوره ها و سه هفته قبل از برداشت محصول.

 Grapevine powdery milde

عامل بیماری: Uncinula necator

علایم بیماری:علایم  بیماری سفیدک حقیقی در روی همه ی اندامهای هوایی جوان ظاهر می گردد. علایم  ابتدا به صورت لکه های سفید در سطح فوقانی برگ ظاهر می شود و سپس روی آنها  کنیدیوفورهای قارچ به صورت پودر یا پوشش آردی ظاهر می گردند اگر بیماری  تشدید یابد سطح تحتانی برگها نیز ممکن است به سمت بالا لوله شود. برگهای  آلوده در تابستان قهوه ا ی شده زودتر از پائیز خزان می کنند. علائم بیماری   درون سر شاخه های جوان نیز به صورت لکه های سفید ظاهر می گردند. در پائیز  لکه ها به رنگ قهوه ای مایل به سیاه در می آیند. قارچ روی غوره ها را به  صورت پودر سفید رنگی می پوشاند. حبه ها ترش و  نارس باقی می مانند .در حبه  های رسیده تر آن قسمت از پوست حبه که آلوده به بیماری است رشد نمی کند ولی  در اثر رشد مداوم قسمت سالم حبه ترک خورده  و دانه آن نمایان می گردد.

 مبارزه:  بهترین راه مبارزه علیه سفیدک حقیقی مو استفاده از گل گوگرد و یا گوگرد  قابل حل در آب مانند لوزال به نسبت چهار در هزار می باشد. گل گوگرد در دمای  بیشتراز 21 درجه سانتی گراد تصعید می شود و گاز حاصل روی قارچ موثر است.  دردمای بالاتر از 30 درجه سانتی گراد مقدار گاز حاصل  شده زیاد بوده ممکن  است سبب سوختگی شود . گل گوگرد را بهتر است در فصل زراعی سه نوبت به  ترتیب زیر به هنگام صبح به کار برد: نوبت اول:موقعی که  جوانه ها تازه روییده اند و در روی هر شاخه 4 تا 10 برگ  وجود دارد.در این  نوبت 15 کیلو گرم گل گوگرد در هکتار مصرف می شود. نوبت دوم:در موقع گل دادن موستان به نسبت 30 کیلوگرم در هکتار مصرف می شود. نوبت سوم:موقعی  است که غوره های ترش ظاهر شده یعنی حدوددو تا سه هفته پس از سمپاشی نوبت  دوم به سبت 45 کیلوگرم در هکتار مصرف می گردد. در مناطق خشک که احتمال گیاه  سوزی در اثر مصرف گوگرد باشد بهتر است  از قارچ کش کاراتان به نسبت 1تا  1.5 در هزار علیه این بیماری استفاده نمود.

بیماری آنتراکنوز مو

عامل بیماریSphaceloma ampelinum :

علایم بیماری:

بیماری  در قسمتهای هوایی وجوان مودیده می شود .روی ساقهِ- دمبرگ- پیچک لکه های  قهوه ای رنگ بیضی شکل ایجاد می شود که اغلب توسعه آنها توسط لایه چوب پنبه  ای محدود می شود.  روی برگ لکه های مدوربه صورت بافت مرده(نکروتیک)ایجاد می  شود و در صورتی که برگ خیلی جوان باشد ناحیه آلوده بعد از خشک شدن از متن  برگ جدا شده و برگ منظره غربالی میگیرد. روی حبه ها ی انگورلکه های گرد به  رنگ قهوه ای با حاشیه تیره ظاهر می گردد .لکه ها ممکن است به هم متصل شده  لکه های بزرگ و نا منظمی به وجود می آ یند.

مبارزه: کشت ارقام مقاوم مانند نیا گارا – کنکورد - هرس شا خه های آلوده - جهت سم پاشی از دستگاه سمپاش دستی ، سمپاش پشتی موتوری ، سمپاش زنبه ای و سمپاش فرغونی در دو نوبت زمستان با محلول سولفات مس پنج در صد و در بهار با کاپتان یا توپسین به نسبت دو در هزار

آفات مهم انگور و راههای مبارزه با آن:

  • زنجره مو:استفاده از سموم تماسی هنگام تخم ریزی حشره بالغ،هرس وانهدام شاخه های تخم ریزی شده در اواسط تابستان مصرف سمومه فسفره گرانوله هنگام پاییزه و پاشیدن سموم پودر مانند لیندین در قسمتهای سایه انداز بوته در اواخر بهارواوایل تابستان
  • زنجرک مو:استفاده از حشره کشهای سیستمیک یا سموم فسفره نفوذی در اواسط فصل کنه نمدی مو:مصرف ترکیبات گوگردی علیه سفیدک این افت را نیز کنترل میکند. خوشه خوار مو:استفاده از حشره کش های فسفره نفوذی در فصل رشد2-3 بار بر اساس  

اطلاعیه حفظ نباتات

  •  گال باکتریایی مو:استفاده از قلمه های ریشه دار شده و عاری از بیماری،استفاده از قیچی ضدعفونی شده و جلوگیری از تماس
  • قیچی آلوده با بوته های سالم سوزاندن بوته های الوده به همراه  طوقه وریشه و ضد عفونی
  • محل استقرار بوته با اب اهک ،حفاظت تنه وشاخه در برابر سرمای شدید زمستان

 بیماریهای ویروسی:استفاده از قلمه ریشه دار گواهی وسالم،انهدام بوته های آلوده،کنتر ناقلین ، کنترل علف هرز

  • آفتاب سوختگی:هرس مناسب،تقویت بوته ها،ایجاد چاله اطراف تنه جهت افزایش ذخیره رطوبت
  • کنترل علف های هرز:استفاده از علف کش ها قبل از رویش علف هرز استفاده از علفکشهای  عمومی بصورت هدایت شده بین ردیف

خواص انگور : انگور میوه‌ای است بهشتی که شامل ویتامین‌های آ، ب، و ث می‌باشد هم چنین  دارای مقداری منیزیم، کلسیم، آهن،‌ فسفر، پتاسیم و آلبومین است‌. امروزه  در طب درمان‌های طبیعی (نتروپت), از رژیم‌های مختلف انگور استفاده می‌کنند.  همچنین این میوه را برای درمان بیماری‌های یبوست،‌ عوارض رماتیسم، کم‌خونی  و حتی پیشگیری از سرطان  سودمند می‌دانند‌. انگور هم لاغر کننده است و هم  چاق کننده بدین گونه که اگر انگور را از صبح تا ظهر خالی میل کنید لاغر  کننده است و اگر آن را همراه با غذا میل کنید چاق کننده است. توجه داشته  باشید وقتی انگور میل می‌کنید پشت آن آب سرد ننوشید و یا میوه‌های خشک  مانند برگه هلو و غیره را با انگور و آب میل نکنید، زیرا دچار دل درد  می‌شوید. یکی از خواص انگور، صاف کننده و مولد خون بودن  آن است‌. انگور  قند خون را نیز تنظیم می‌کند. به علاوه انگور قرمز برای تصفیه خون و خون  سازی از انگور سبز هم بهتر است. البته افرادی که قند خون پایین دارند  می‌توانند از انگور بهره زیادی ببرند‌. بنابراین سعی کنید همیشه انگور  داشته باشید و چند بار در روز از آن میل کنید‌. انگور یکی از میوه‌های ضد  سرطان شناخته شده است و این به خاطر خواص ضد عفونی کنندگی آن است‌. افرادی  که در دوره نقاهت یک بیماری هستند و یا ضعف عمومی‌بدن دارند و در نتیجه  قدرت دفاعی بدن آن‌ها کم شده است، سعی کنند از انگور، هویچ، سیب و هلو، به  مقدار زیادی استفاده کنند‌. البته می توانند این میوه‌ها را با هم در آب  میوه‌گیری ریخته و آب میوه حاصل شده را جرعه جرعه در طول روز بنوشند‌. خوب  است بدانید انگور پتاسیم زیادی دارد که به جبران ضعف بدن کمک می‌کند و در  کنترل فشارخون موثر است.  انگور و سیب هر دو میوه‌های بهشتی هستند که افراد  مبتلا به ناراحتی‌های قلب و اعصاب می‌توانند آب آن را نیز در طی روز  بنوشند‌. انگور برای سلامتی قلب، ریه و کلیه نافع است و به علت داشتن املاح  و مواد سلولزی، ملین و مدر بوده و برای مبتلایان به اوره بالای خون (نقرس)  مناسب و سازگار است‌. این نکته را هم بدانید یبوست که عوارض آن  بی‌اشتهایی، نفخ، سردرد،‌ تشنگی مفرط و بدبویی دهان است با خوردن آب انگور  تازه برطرف می‌شود‌. خود انگور در درمان یبوست و التهاب معده و روده ها و  شیره انگور خاصیت ملین دارد.برگ آن مقوی و قابض و دم کرده آن مدر است .  آبغوره اش در رفع اورام مخاط لثه و دهان و سرکه حاصله از تخمیر دانه انگور  در تسکین خارش پوست و جلوگیری از خونریزی ها بکار میرود و دانه های خشک آن  صفرا و بلغم را دفع و پی را محکم کرده خستگی را رفع و حالت انبساط بوجود  میاورد در همه حال انگور و برگ و شیره و دانه های خشک شده و دانه های نارس  (غوره ) و دانه تخمیر شده (سرکه ) مصرف غذائی دارند .
کشمش: کشمش تقویت کننده بدن است و اگر آن را مانند چای دم کنید و بنوشید، برای نرم کردن سینه و درد گلو مفید است‌.
غوره: غوره برای افراد مبتلا به چربی خون بسیار مفید بوده و ضد عفونی  کننده بدن نیز هست‌. هم چنین اگر با سالاد میل شود برای لاغر کردن سودمند  است. سعی کنید غوره خالی را نخورید چون روی معده اثر سوء می‌گذارد. همچنین  خانم‌های باردار از خوردن غوره زیاد خودداری کنند، چون غوره مدر است و  امکان دارد موجب سقط جنین شود‌.

مراحل برداشت انگور :

 زمان برداشت انگور : بهترين زمان برداشت انگور هنگامي است كه دم خوشه ها شروع به خشبي شدن كند
روش برداشت انگور:  خوشه ها بوسيله قيچي باغباني يا چاقوي تيز به گونه اي برداشت شوند كه هيچ  نوع فشار يا آسيب مكانيكي به حبه ها وارد نشود. هنگام بسته بندي حبه هاي  فاسد و خوشه هاي آسيب ديده جدا کردند.

گردآورنده : سرکار خانم مهندس توکلی-کارشناس امور تغذیه گیاهان

*در جهت پیشرفت بخش کشاورزی ، و آگاهی کشاورزان و باغداران گرامی نشر و کپی مقالات آزاد می باشد.