نام فارسی : زعفران    نام انگلیسی : Saffron       خانواده گیاهی : Iridaceae

گیاه شناسی : زعفران  گیاهی علفی ، چند ساله ، بدون ساقه و پیاز دار است پیاز زعفران از نوع توپر و  تقریبا کروی شکل با قطر 3-5سانتی متر پوششی قهوهای رنگ می باشد.که در زیر  خاک قرار می گیرد

هر  پیاز 6-9برگ باریک نظیر برگ علفهای چمنی تولید می نماید ریشه های زعفران از نوع افشان هستند که از قاعده پیازها و از روی دایره محیطی آن می  رویند.گل زعفران اولین اندامی است که در اوایل پاییز ظاهر می شود.در سال  اول کشت به علت ضعف پیاز های زعفران و عدم استقرار کامل آنها در خاک و کشت  زعفران توان کافی برای رویش ندارند و حتی برگها در سال اول دیرتر از معمول  ظاهر می شوند.

پوشش گل زعفران از سه کاسبرگ و سه گلبرگ همرنگ بنفش تشکیل می شود به طوریکه  تشخیص کاسبرگها از گلبرگها مشکل می باشد .تعداد پرچمها سه و طول میله پرچم  دو برابر بساک است.

بساک  زعفران زرد رنگ می باشد .مادگی در مرکز گل زعفران قرار گرفته و دارای یک  تخمدان است و از قسمت تخمدان خامه باریکی خارج می گردد خامه طویل و کشیده  بوده وبه رنگ زرد کمرنگ است که به کلاله شفاف قرمز نارنجی سه شاخه ایبه طول  2-3سانتی متر ختم میشود .به کلاله همراه با خامه پس از خشک کردن،زعفران  تجاری را تشکیل می دهند.

پراکنش زعفران در ایران:  زعفران که به گل سلامتی، سلطان ادویه ها و طلای سرخ معروف است ارزشمندترین  رستنی ایران و خاستگاه اصلی آن دامنه های الوند می باشد. کشت زعفران در  ایران به سال های پیش از میلاد مسیح بر می گردد و در مناطق بسیار کم باران  که دارای زمستان سرد و تابستان گرم هستند، گسترش دارد

سطح زیر کشت و تولید زعفران در ایران

ایران  به عنوان مهمترین تولید کننده زعفران دنیا می باشد. بر اساس آمار سال  1384، ایران با سطح زیر کشت 21/57694 هکتار، تولیدی برابر 9/239 تن زعفران  در سال دارد که متوسط عملکرد کشت آبی و دیم به ترتیب 16/4 و 18/3 کیلو گرم  در هکتار است.

95 درصد از زعفران کشور در استان خراسان جنوبی و 5 درصد در استان های یزد، اصفهان، فارس، کرمان و استان مرکزی کشت می شود.

پراکنش زعفران در دنیا : پس از ایران که 81 درصد از زعفران دنیا را تولید می کند، کشت زعفران در  کشورهایی مانند یونان، اسپانیا، ایتالیا، بنگلادش، مغرب، هند و... رواج  دارد.

زمين مناسب كاشت زعفران:ترجيحاً  داراي خاك لومي ، ليموني رسي و شني باشد تا امكان تكثير آنها براحتي وجود  داشته باشد . بنابراين در زمينهايي با قابليت نگهداري پايين آب، به دليل  رشد طولي پياز جهت دسترسي به رطوبت مورد نياز غده ها شروع به رشد طولي  نموده و پياز از حالت گرد و شلغمي به صورت كشيده و هويج مانند تغيير شكل  خواهد داد كه در اين صورت از گلدهي بسيار كمي برخوردار خواهند بود.

زمان كاشت پياز زعفران : بهترين  زمان كاشت و انتقال پياز زعفران نيمه اول تير ماه مي باشد كه لازم است  پياز زعفران حداكثر طي مدت دو هفته از زمين قديمي برداشته و در زمين جديد  كاشته شود.

پياز مناسب كاشت : قبل  از آماده كردن پياز زعفران براي كاشت لازم است با مشاهده دقيق از عدم وجود كنه در اطراف پياز اطمينان حاصل نمود و پيازهاي آلوده به كنه بايد بعد از  تميز كردن و دانه دانه كردن با استفاده از سموم توصيه شده ضد عفوني شوند.

همچنين لازم است از كاربرد پيازهاي مشكوك به انواع آلودگي هاي قارچي و پوسيدگي و با وزن كمتر از 8 گرم جدا خود داري شود.

نحوه كاشت پياز زعفران :  ابتدا لازم است زمين مورد نظر را تسطيح نموده بطوري كه كاملا يكنواخت باشد زيرا در صورت ناهمواري زمين ، بخشي از آن كه بلند است از آب كمتري برخوردار و بخشي كه گود مي باشد آب اضافي در آن جمع خواهد شد . كم آبي و پر آبي باعث عدم يكنواختي توليد در سطح مزرعه ميگردد.

پس از آن زمين به مقدار كم آبياري شود و قبل از شيار زني، از كود پوسيده  حيواني(ترجيحا كود گاو) به مقدار 20 تا 30 تن در هكتار در سطح زمين پخش گرديده و سپس زمين را با تراكتور شيار زني نموده و بعد از اين مراحل ، ديگر كارها بوسيله نيروي انساني بايد انجام شود. ابتدا در عرض زمين شياري به  عمق حدود 20 سانتي متر و عرض 25 سانتي متر ايجاد نموده، سپس در دو طرف شيار  به فاصله 7 سانتي متر در طول شيار پيازها كاشته شود، دقت شود كه ته پياز  روي زمين قرار گيرد و جهت جلوگيري از چرخش، پياز را كمي در خاك فرو مي بريم . بعد از آن كه تمام عرض زمين به اين شكل كاشته شد مجددا شياري بموازات شيار قبلي با همان ابعاد ذكر شده و به فاصله 25 سانتي متر از شيار قبلي  ايجاد گردد و خاك برداشت شده از اين شيار در شيار قبلي ريخته شود و تمامي زمين مورد نظر به همين شكل كاشته شود.

آبياري زعفران : زعفران گياهي است كه نياز آبي كمي داشته و با توجه به اينكه پياز  زعفران در عمق 20 سانتي كاشته مي شود آنقدر آب داده شود كه حداكثر رطوبت آن  تا عمق 40 سانتي متري در زمين نفوذ نمايد زيرا آبي كه در عمق بيشتر نفوذ كند قابل جذب ريشه زعفران نبوده و هدر مي رود. به جاي آب زياد مي توان تعداد دفعات آبياري را افزايش داد كه بازده بهتري خواهد داشت و با توجه به اينكه زعفران عمدتا در مناطق خشك كشت مي شود كه داراي دوره طولاني گرما و تابش آفتاب مي باشد مديريت آبياري بسيار ضروري است. آبياري (هرچند كه به  مقداركم) در نيمه دوم مردادماه به جهت جلوگيري از هدر رفتن رطوبت پياز زعفران بسيار موثر مي باشد . در صورتي كه در تابستان آب داده شود لازم است آب اول (آب شيار زعفران) از حدود 15 مهرماه تا 5 آبانماه (با توجه به تغييرات جوي هر منطقه) انجام شود و چنانچه در تابستان آبياري نشود آب اول در نيمه آبانماه انجام مي شود و آب دوم بعد از برداشت گل زعفران صورت مي گيرد ( اواخرآبان يا اوايل آذر) آب سوم در اواخر ديماه و آب چهارم در نيمه اسفند و آب پنجم (زردآب) قبل از زردشدن علف زعفران صورت مي گيرد. ضمنا شيوه  آبياري فوق در صورتي است كه نزولات آسماني چندان قابل توجه نباشد و اگر  بارانهاي مناسب و خوبي ببارد از تعداد دفعات آبياري مي توان كاست.

كود دهي زعفران : بهتر است قبل از اقدام به كود دهي، خاك مزرعه مورد آزمايش قرار گيرد تا  نيازهاي غذايي آن مشخص گردد. براي كود دهي زمين، در آب اول (آب شيار)  استفاده از كودهاي ريزمغذي به مقدار10-20لیتر در هكتار توصيه مي شود كه مي  توان اين كود را در بشكه و يا مخزن ديگري با کمی آب مخلوط و در ابتداي  ورودي آب قرار داد و به وسيله شلنگ و ... آب خروجي مخزن را طوري تنظيم نمود  كه تا آخر آبياري دوام داشته باشد و در آذرماه استفاده از كود ازته و در  اواخر دي و بهمن و اسفند تعداد حداقل سه مرتبه با استفاده از كودهاي مغذي  به صورت محلول پاشي توصيه مي شود.

کودهای آلی پیشنهادی  جهت تغذیه زعفران:

  • هیومیک اسید
  • N.P.K
  • ازت
  • فسفات پتاسیم

روش ومیزان مصرف کودهای آلی و کاملاً ارگانیک و طبیعی :

هیومیک اسید :10-15لیتردر هکتار(تقسیم در این دو دوره)- زمان زاج آب(آب دوم)- بار دوم قبل از به گل رفتن

کود کامل یا کود بیست بیست : 10-15لیتر در هکتار )در طول دوره رشد در 3-4مرحله)

ازت:10-15لیتردر هکتار(در طول دوره رشد)

فسفات پتاسیم:5-10لیتر در هکتار(در طول دوره رشد )

Rhizoctonia  violaceae بیماری زوال زعفران

اين  بيمارى در اثر پيدايش قارچ ريزوکتونيا ويولاسه در پياز به‌وجود مى‌آيد.  اين قارچ به‌سطح پياز حمله کرده بر روى آن لکه‌هاى ارزنى شکل سرخ رنگ ايجاد  و به‌تدريج به داخل بنه نفوذ مى‌کند. نفوذ اين قارچ به داخل پياز موجب  برآمدگى‌هائى درسطح آن و پوسيدن و خشک شدن برگ‌ها مى‌گردد. اين قارچ  محصولات ديگرى چون سيب‌زميني، چغندرقند و يونجه را نيز مورد حمله قرار  مى‌دهد. کشاورزان با اين بيمارى به‌ روش زير مبارزه مى‌کنند

-نکاشتن بنه زعفران پس از گیاهان هم میزبان

-جمع آوری و سوزاندن پیازهای آلوده

-ضد عفونی کردن زمین با سولفور دو کربن به مقدار 250کیلو گرم در هکتار

-نکاشتن بنه زعفران در زمین های آلوده به مدت 6تا8سال

بیماری سیاهک زعفران: عامل این بیماری قارچ به نام فوماگو است.این قارچ روی برگها گیاهان زعفران نشو نمو میکند و کم کم به پیازهای زعفران می رسد

-جمع اوری وسوزاندن برگها وپیاز های آلوده

-بنه ها را پیش از کاشت با سموم جیوه ای از قبیل سوزاندن گرانوزان و تری تیزان در مقابل بیماری قارچی ضد عفونی کرد

بیماری ورم بنه:  این بیماری ورم های شاخه ای در سطح پیاز ایجاد می کند در این وضعیت بنه ها  معمولا کوچکتر از حد طبیعی شده در ضمن بوته ها از حد طبیعی کوتاهتر می  شود.

آفات زعفران:

کرمها:که به بنه زعفران حمله و پس از مدتی باعث باد کردن و فاسد شدن آن میگردد

-نگهداری پیازها در آب 34-44درجه به مدت 3ساعت بیش از کاشت

-ضد عفوی کردن پیازها به وسیله سولفور ودو کربن

-ابیاری با آبهای آمونیاک دار

کنه بنه زعفران: این کنه با فعالیت روی پیاز ودم برگها باعث تضعیف گیاه می شود

کشت عمیق تر پیازها در مناطق آلوده

کاهش عمر بهره برداری از مزارع

موش ها: که خسارت زیادی به بنه های زعفران وارد میکنند ودر اثر زخمی کردن انها باعث فساد می شوند موش ها را با روش زیر از بین می برند.

استفاده از خمیر نان یا نان آغشته به به پروتکسی دو باریم کشت نعناع درنزدیک مزرعه زعفران زیرا موش ها از بوی نعناع متنفر است

استفاده از دانه کاستریکس به همراه سایر مواد مانند فسفر دو زنگ که سوزشی در دهان موش ایجاد می کند ولی بسیاز سمی است

خرگوش ها: که با زخمی کردن پیاز ها و خوردن برگها صدمه زیادی به گیاه وارد  میکنند برای از بین بردن خرگوش ها باید از سموم مسموم استفاده کرد

مبارزه با علفهاي هرز:

از  آنجا كه علفهاي هرز باعث ايجاد رقابت با گياه زعفران در دريافت آب و مواد  غذايي مي گردد و همچنين با ايجاد سايه و تداخل ريشه ها باعث ضعف گياه مي  شود،كنترل علفهاي هرز از اهميت بسزايي در مديريت مزرعه برخوردار مي باشد.

وجين و كنترل مكانيكي، عدم استفاده از كودهاي آلوده به علفهاي هرز و در نهايت روش شيميايي از روش هاي مناسب مي باشد.

توصيه هاي لازم :

1.  هيچ گاه گياه زعفران بر اثر بي آبي نبايد زرد شود كه در اين صورت در سال  بعد با كاهش   گل دهي مواجه خواهد شد، پس آبياري گياه بايد به گونه اي باشد  تا گل بطور طبيعي زرد شود.

2. تا هنگامي كه گياه سبز ميباشد از چراي دامها در آن خودداري شود و در صورت ضرورت بعد از زردشدن برگهاي زعفران ، عمل چرا انجام شود.

3.  در صورتي كه ماندن علف زرد زعفران روي زمين امكان داشته باشد باعث جلوگيري  از تابش مستقيم آفتاب گرديده و اثرات منفي گرما بر پياز زعفران به حداقل  خواهد رسيد.

4.  چنانچه در بعد از زردشدن علف زعفران و چراي آن شيار كم عمقي (به عمق 5  سانتي متر) در سطح زمين انجام شود به جهت جلوگيري از هدر رفتن رطوبت زعفران  در طول تابستان و جلوگيري از كاهش گلدهي در سال بعد بسياربسيار موثر خواهد  بود.

5. چنانچه در تابستان (نيمه مردادماه) آبياري صورت گرفت و علفهاي هرز رشد نمود استفاده از سم علف كش توصيه مي شود.

6. جهت از بين بردن علفهاي هرز وجين آنها و يا استفاده از سموم در زمان مناسب (بعد از برداشت گل) توصيه مي شود.

گردآورنده : سرکار خانم مهندس توکلی-کارشناس امور تغذیه گیاهان

*در جهت پیشرفت بخش کشاورزی ، و آگاهی کشاورزان و باغداران گرامی نشر و کپی مقالات آزاد می باشد.