مبانی و اصول کاشت و تغذیه ذرت

نام فارسی  :ذرت     نام انگلیسی :Corn       خانواده گیاهی : Crambidae

مقدمه : ذرت یکی از غلات گرمسیری و از خانواده گندمیان (گرامینه) است. ذرت نوعی گیاه علفی یک ساله است که با تئوسنت (Teosinte) و تریپساکوم (Tripsacum spp)  خویشاوند است. تئوسنت نوعی علف هرز یک ساله است که از لحاظ خویشاوندی در  مقایسه با تریپساکوم به ذرت نزدیک تر می باشد. گیاه شناسان اعتقاد دارند که  ذرت، در نتیجه ی دو رگ گیری بین یک گیاه نا شناخته از خانواده ی گندمیان و  تئوسنت به وجود آمده است. ذرت گیاه تک لپه ای ساقه بلندی است. برگ های آن  به طور متناوب و به صورت افتاده در دو طرف ساقه قرار گرفته اند. زاویه بین  برگ و ساقه، 90 درجه می باشد. در اوایل رشد گیاه، بعضی از یاخته های موجود  در بخش بالایی ساقه اصلی ذرت از شاخه های فرعی متمایز می شود. در انتهای  این شاخه ها، عضوی به نام بلال به وجود می آید که در واقع، گل ماده گیاه  ذرت است. این شاخه ها، میان گره های بسیار کوتاهی دارند که از این گره ها،  برگ های تغییر شکل یافته ای به وجود می آید که هم دیگر و بلال را می  پوشانند. بیرونی ترین این برگ ها، برگی است کامل که غلاف، زبانک، گوشواره و  پهنک دارد. اما برگ های زیرین غیر کاملند. موقعی  که ارتفاع ساقه ذرت به 80 تا 120 سانتی متر رسید، کلاله های ابریشم مانند  یا کاکل ذرت به تعداد دانه های ذرت موجود در بلال، نمایان می شوند.

انواع ذرت  : ذرت نژادهای متعددی دارد که این ویژگی ها بر اساس ویژگی های بافت آندوسپرم دانه طبقه بندی می شوند:
ذرت بو داده: نوعی ذرت است که احتمالاً بر اثر موتاسیون به وجود آمده است. پریکارپ (خارجی تری لایه دانه)  آن نازک است که این صفت برای تولید ذرت شیرین با پوست لطیف مناسب است. در  این نوع ذرت، لایه ی ضخیمی از آندوسپرم سخت، آندوسپرم نشاسته ای را در بر  گرفته است. دانه های نشاسته ی آندوسپرم این نوع ذرت نسبت به انواع دیگر،  رطوبت بیشتری دارند که در موقع حرارت دادن، منبسطشده و تبدیل به بخار می  شوند. بخار آب حاصل شده درون دانه نمی تواند به راحتی از لایه ی بیرونی سخت  آندوسپرم خارج شود. به ناچار فشار زیادی به این لایه وارد می آورد و دانه  را منفجر نموده و دانه پف می کند. این ذرت معمولاً برای تهیه ی پاپ کورن یا  ذرت بو داده مورد استفاده قرار می گیرد. بهترین میزان رطوبت دانه برای  حداکثر پف کردن، 14 درصد می باشد.

 ذرت سخت:  تمام آندوسپرم این نوع ذرت که در مرکز دانه می باشد، با لایه ی سختی از  آندوسپرم پوشیده شده است. دانه های رسیده این نوع ذرت، گرد، صاف و کهربایی  هستند. دوره ی رشد آنها هم 80 تا 100 روز است. بلال های به دست آمده باریک  بوده و تقریباً 8 ردیف دانه دارد.
ذرت دندان اسبی:  این نوع ذرت دارای مخلوطی از نشاسته ی نرم و سخت می باشد. آن قسمت  آندوسپرم که دارای نشاسته سخت است، پروتئین بیشتری دارد. این نوع ذرت  معمولاً در نواحی ذرت خیز ایالات متحده آمریکا به عمل می آید. بلال ذرت  دندان اسبی نسبتاً بزرگ بوده و 16 تا 30 ردیف دانه دارد. از خصوصیات ظاهری  دانه آن، می توان به وجود نقطه ای فرو رفته در طرف تاج دانه اشاره نمود که  به دلیل خشک شدن آندوسپرم نشاسته ای به وجود می آید.
ذرت نرم یا آردی:  بخش عمده آندوسپرم این نوع ذرت، نشاسته است. تنها لایه نازکی از آندوسپرم  سخت این نشاسته را در بر می گیرد. دانه های آن بر خلاف نوع دندان اسبی فرو  رفتگی ندارد. این ذرت تنها به دلیل این که به رنگ های مختلف یافت می شود،  برای تزئین غذاها از آن استفاده می شود. همچنین چون آندوسپرم آن نرم است،  می توان به همان شکل و بدون خرد و له کردن آن، در تغذیه دام به کار برده  شود.

ذرت شیرین:  آندوسپرم این نوع ذرت شیرین، قندی و براق بوده و بر خلاف آندوسپرم ذرت های  دیگر، حالت نشاسته ای ندارد. پریکارپ آن نازک بوده که در زمان رسیدن دانه،  مواد قندی آن به نشاسته و سپس به دکسترین تبدیل می شود. ذرت شیرین انواع  مختلفی دارد که به صورت تازه، کنسرو شده و منجمد مورد مصرف قرار می گیرد.

 ذرت مومی:  آندوسپرم ذرت مومی ظاهراً به شکل موم می باشد. بر خلاف ذرت های دیگر که  نشاسته آندوسپرم آنها 71 تا 72 درصد آمیلوپکتین و 28 تا 29 درصد آمیلوز  دارد، آندوسپرم ذرت مومی تماماً از  آمیلوپکتین تشکیل شده که حالت چسبنده  ای دارد و نرم هم هست. ذرت مومی جدا از مصرف خوراکی، در صنایع چسب سازی هم  استفاده می شود.

آفات و بیماری های ذرت: از بیماری های مهم گیاه ذرت، سیاهک معمولی ذرت و سیاهک خوشه یا بلال ذرت می باشد. عامل این دو بیماری به ترتیب،U.maydis و Sphacelotheca reiliana  می باشند. بیماری سیاهک معمولی، برگ ها و ساقه ها را آلوده نموده و سیاهک  بلال ذرت، گل ماده یا بلال را آلوده نموده و توده ای از اسپورهای قارچ را  جانشین بافت های سالم گیاه می کند.
بیماری های عمده برگ ذرت عبارتند از:  زنگ برگ و پژمردگی باکتریایی. پوسیدگی دانه، خوشه، ریشه و ساقه هم از  بیماری های قارچی هستند که به ندرت دیده می شوند. ضدعفونی نمودن بذر ذرت با  تیزام، ارتوساید و ارازان در کنترل این بیماری مفیدند.

شرایط لازم برای رشد ذرت

دما : ذرت  با وجود آن که یک گیاه گرمسیری است، نمی تواند آب و هوای بسیار گرم را  تحمل کند. مناسب ترین محیط برای کشت آن، ناحیه ایست که دمای آن دست کم به  مدت 3 تا 4 ماه متوالی، 21 تا 32 درجه سانتی گراد باشد. در صورتی که دمای  اواسط تابستان ناحیه کشت ذرت، کمتر از 18 درجه سانتی گراد باشد یا میانگین  دمای تابستان کمتر از 13 درجه باشد، میزان رشد گیاه کاهش یافته و در صورت  طولانی شدن کاهش دما، کشت ذرت غیر ممکن خواهد بود.
آب : معمولاً  در مراحل گسترش برگ ها، گرده افشانی و تشکیل دانه که اغلب در ماه های گرم  تابستان صورت می پذیرد، گیاه ذرت به آب زیادی نیاز دارد. تعداد دفعات  آبیاری تحت تأثیر خاک، آب و هوا و... قرار دارد که بین 2 تا 15 بار متغیر  است. زراعت ذرت در مناطقی که بارندگی سالیانه 250 تا 2500 میلیمتر دارند به  صورت دیم هم امکان پذیر می باشد.
خاک : میزان  عملکرد ذرت در خاک های عمیق، حاصلخیز و زهکش دار با بافت متوسط بیشتر است.  ذرت نسبت به کمبود اکسیژن که ناشی از رطوبت یا وجود لایه های فشرده  زیرزمینی می باشد، بسیار حساس است. همچنین ذرت قادر است در خاک هایی با  پ.هاش 5/5 تا 8 هم رشد نماید. البته پ.هاش مناسب برای آن 6 می باشد. پ.هاش  کمتر از 6 معمولاً میزان جذب کلسیم را در گیاه کاهش می دهد.

زمان کاشت ذرت
بهترین  زمان برای کاشت ذرت، زمانی است که دمای خاک در عمق 7 تا 8 سانتی متری به  مدت 3 تا 4 روز متوالی در فصل بهار، تقریباً 13 درجه سانتی گراد باشد. اگر  کشاورز قادر نیست که دمای خاک را اندازه گیری نماید، می تواند از میانگین  دمای هوا در ساعت 7 صبح و 12 ظهر استفاده کند. 

تغذیه و عناصر مورد نیاز در ذرت دانه ای
کود  آلی ، به ویژه کودهایی که دارای نیتروژن، فسفر، پتاسیم، کلسیم، منیزیم و  گوگرد و همچنین، منگنز، آهن، روی و مولیبدن باشند برای بالا بردن سطح تولید  ذرت بسیار ضروری هستند. مناسب ترین زمان برای استفاده از کود، در بهار و  قبل از بذرکاری یا هم زمان با آن است. بهترین روش برای ریختن کود، به فاصله  5 سانتی از بذر و به عمق 3 تا 5 سانتی متری از بذر می باشد.
استفاده  از کودهای نیتروژن دار در افزایش میزان پروتئین دانه ذرت، تأثیر دارد.  البته مصرف بیش از حد این نوع کود می تواند سبب دیر رسی، نازک و دراز شدن  فوق العاده ی ساقه گیاه و همچنین مصرف زیاد آب توسط گیاه شود. ازت، هیومیک اسید، کود کامل NPK و نیترات پتاسیم  از منابع مختلف کود های نیتروژن دار هستند. از مجموع کل نیتروژن جذب شده  توسط گیاه، 50 درصد آن در دانه ذخیره می شود. کمبود نیتروژن با کوچکی و  ضعیف بودن بوته ها و زردی برگ ها همراه است.

علائم کمبود ازت در ذرت :

کاهش  رشد، رنگ سبز روشن مایل به زرد، ساقه های باریک و کوتاه، زردی نوک برگ های  مسن به شکل 7 تا رگبرگ اصلی ، در اواخر رشد رنگ برگ ها زرد ، قرمز و بنفش  مایل به قرمز مشاهده می شود.

فسفر: فسفر با اینکه نسبت به ازت و پتاس به مقدار کمتر توسط گیاه جذب می شود، اما نقش بسیار مهمی دارد.

اثرات فسفر روی گیاه :

1- تشکیل و تکثیر سلول

2- در ترکیبات DNA، RNA ( عوامل وراثتی گیاه )

3- دخالت در فعل و انفعالات متابولیسمی و انرژی زا

4- تشکیل گل، میوه و دانه بستن

5- رشد و توسعه ریشه های فرعی و موئی

6- تاثیر در کیفیت محصول

7- ازدیاد مقاومت ساقه غلات و جلوگیری از خوابیدن آنها

علائم کمبود فسفر : از بعضی جهات کمبود فسفر و ازت به هم شباهت دارند.

1- رشد قسمتهای هوایی و ریشه کند و یا متوقف می شود.

2- برگ ها کوتاه و نازک می شوند.

3- محصول دانه و گل کم می شود.

4-  رنگ برگ ها سبز تیره، مایل به آبی با ته رنگ بنفش است.(رنگ بنفش مربوط به  تشکیل ماده ی رنگی آنتوسیانین یکی از مشخص ترین و معمولی ترین علائم کمبود  فسفر است.)

6- برگ ها در مراحل اولیه رشد بنفش رنگ هستند.

7- بلال ها کوچک و دانه های روی آن نامنظم است.

پتاس : اهمیت پتاسیم در گیاه :

1.پتاسیم یک عنصر لازم برای تشکیل نشاسته و انتقال قندها در گیاه می باشد.

2. در ساختن کلروفیل (ماده سبزینه) مورد نیاز است.

3.در تشکیل دانه غلات دخالت داشته و باعث ازدیاد وزن و اندازه ی آن می شود.

4. پتاس با افزایش فشار اسمزی، سلول های گیاه را در مقابل خشکی مقاومتر می کند.

5. موجب فعال شدن آنزیم های گیاهی می شود.

6. پتاس موجب افزایش مقاومت گیاه در مقابل امراض می شود.

7. پتاس یک عنصر پرتحرک در گیاه و خاک می باشد.

8. پتاسیم اثرات فسفر زیادی را جبران نموده، از ورس (خوابیدن) گیاه جلوگیری بعمل می آورد.

9. اثرات ازت زیادی را جبران می کند.

10. باعث رشد و توسعه ریشه می شود.

علائم کمبود پتاسیم :

1. ساقه گیاه  لاغر و باریک و میان گره ها کوتاه.

2. برگ ها نسبتا دراز و چروکیده و روی آنها خطوط طولی زرد رنگ که در سطح زیرین برگ قرار دارند، بهتر دیده می شوند.

3. حاشیه و نوک برگ ها زرد و ممکن است سوخته و قهوه ای بشوند.

4. بلال ها کوچک و در قسمت انتهایی آنها دانه تشکیل نمی شود.

اهمیت کلسیم:

1. تمام گیاهان به کلسیم نیاز دارند و این عنصر بمقدار زیاد در برگ ها یافت می شود.

2. کلسیم در ساختمان سلول ها به کار می رود.

3. کلسیم برای مریستم ریشه ضروری است و در طویل شدن سلول و تقسیم سلولی نقش مهمی دارد.

4. فعال کردن آنزیم های گیاهی و تاثیر در ساخت پروتئین را دارا می باشد.

5. جذب کلسیم در تمام طول عمر گیاه صورت می گیرد.

6. بین کلسیم، منیزیم و پتاسیم اثر آنتاگونیسم وجود دارد و اگر دو عنصر از سه عنصر فوق زیاد باشد، جذب دیگری کم می شود.

7. کمبود کلسیم بیشتر در خاک های اسیدی می باشد.

علائم کمبود کلسیم :

1. برگ های جوان به شکل چروکیده، کج و معوج شده و نوک برگ ها بطرف بالا ، حاشیه برگ ها بطرف بالا یا پایین لوله می شوند.

2. حاشیه برگ ها نامنظم و پاره پاره می شود.

3. شبکه رگبرگ ها قهوه ای می شود.

4. رشد ریشه کم و انشعابات آن نیز محدود است.

منیزیم  : تنها عنصر فلزی موجود درکلروفیل است. کمبود منیزیم باعث کاهش مقدار  کلروفیل گیاه می شود. منیزیم بیشتر در برگ ها و بذور تجمع پیدا می کند.  منیزیم در ساختمان دیواره سلولی (در پکتین) به کار می رود. منیزیم موجب  فعال شدن آنزیم های گیاهی می شود.

علائم کمبود منیزیم :

1. برگ ها بخصوص برگ های پیر، رنگ پریده می باشند.

2. لکه های کوچک به رنگ سبز روشن بین رگبرگ ها دیده می شوند و هر چه شدت کمبود بیشتر باشد رنگ این لکه ها روشن تر (سفیدتر) می شود.

3. کمبود منیزیم بیشتر در خاک های اسیدی مشاهده می شود.

کمبود روی درگیاه

کمبود مس: -

کمبود آهن:-

روش تغذیه ذرت دانه ای با کودهای آلی به صورت مایع

کودهایی جهت استفاده برای محصول ذرت به شرح ذیل میباشد :

1. اسید هیومیک  ابتدا به صورت بذرمال و سپس در طول دوره رشد

2. ازت : استفاده در طول دوره رشد

3. روی : به صورت محلول پاش و جذب ریشه در طول دوره رشد

4. پتاس : به صورت محلول پاش و جذب ریشه در طول دوره رشد

5. آیرون یا آهن : به صورت محلول پاش و جذب ریشه در طول دوره رشد

6. تترا ( آهن ،روی ، منگنز ، منیزیم ) : جذب ریشه در طول دوره رشد

روش و میزان مصرف جهت تغذیه ذرت دانه ای از ابتدا تا زمان برداشت :

اسید هیومیک  : میزان مصرف 10 لیتر در هکتار ، 2 لیتر به روش بذر مال و 8 لیتر همراه با آب سرک قبل از ظهور گل نر

اهمیت بذر مال با هیومیک اسید :  حتی یک خاک زراعی خوب نیز ممکن است دارای یک یا چند عامل محدود کننده  جوانه زنی بذر و رشد اولیه گیاه باشد. این عوامل عبارتند از: فیزیکی،  شیمیایی و میکروبی.

عوامل فیزیکی مانند:

تهویه نامناسب خاک: به دلیل چسبندگی زیاد ذرات خاک که به علت وجود درصد رس بیشتر در بافت خاک.

درصد بالای ذرات شن: که موجب کاهش ظرفیت نگهداری آب خاک می شود.

عوامل شیمیایی مانند:

سدیم:  وجود سدیم قابل تبادل (سدیم آزاد) در خاک موجب شوری خاک و در نتیجه منفی  شدن فشار اسمزی خاک می شود همچنین از جذب آب توسط بذر جلوگیری می کند و  قدرت جوانه زنی و رشد اولیه گیاه را کاهش می دهد و موجب گیاه سوزی می گردد.  

عوامل میکروبی مانند:وجود میکروارگانیسم های غیرمفید در خاک که با ترشح توکسین(سم) موجب اختلال در  جوانه زنی بذر وکاهش رشد اولیه گیاه می گردند. همچنین با میکروارگانیسم های  مفیدخاک بر سر منابع غذایی و فضا در رقابت می باشند. لازم به ذکر است که  افزایش جمعیت میکرو ارگانیسم های مضر در خاک تحت تاثیر عوامل محدود کننده  فیزیکی و شیمیایی خاک بوده که موجب کاهش حاصلخیزی خاک می گردد. دلایل فوق  که بطور خلاصه بیان شد در صورتیکه محیطی را که بذر در آن قرار می گیرد از  این عوامل دور کنیم  موفقیت در جوانه زنی و رشد اولیه گیاه را بالا برده  ایم به همین دلیل بذر مال کردن اهمیت بسزایی پیدا کرده است. بذر مال کردن  با یک بذر مال مناسب موجب یکنواختی سطح جوانه زنی بذور و یکسان سبز شدن سطح  مزرعه می شود. بذر مال باعث ایجاد سیستم ریشه  اولیه و ریشه های ثانویه  (جاذب) قوی در گیاه می گردد.

روش بذر مال نمودن  : در ابتدا بذر مورد نیاز برای یک هکتار را با 2 لیتر هیومیک اسید ترکیب  نموده و به مدت دو ساعت در مجاورت نور خورشید قرار داده تا بخوبی خشک شده  تا توسط دستگاه ردیف کاربه راحتی  کشت گردد.  

نکته: چنانچه بذرها مدت بیشتری به طور مثال سه تا چهار روز برای عملیات خشک شدن باقی بمانند مشکلی در کشت آن ها ایجاد نمی­شود.

ازت :  میزان مصرف10 تا20لیتر در هکتار(استفاده در طول دوره رشد)

نکته:از یکجا استفاده کردن آن جداً خودداری شود استفاده آن باید در طول دوره رشد باشد.

پتاس:میزان  مصرف 3تا5لیتر در هکتار(یک لیتر در هزار لیتر آب به صورت محلول پاش در  زمان 5 تا6 برگی 4 لیتر قبل از ظهور گل نر همراه با آب آبیاری )

روی:  میزان مصرف 3تا5 لیتر در هکتار( 1تا2 لیتر در هزار لیتر آب به صورت محلول  پاش از اولین مراحل پنجه زنی تا ظهور برگ ها ) 4لیتر با آب آبیاری بهترین  زمان استفاده ظهور دومین گره می باشد

آهن:میزان مصرف 3تا5 لیتر در هکتار(1تا2 لیتر در هزار لیتر آب در زمان ساقه رفتن 4لیتر در آب آبیاری تا برطرف شدن کمبود)

تترا(آهن،روی،منیزیم،منگنز): میزان مصرف 5تا10 لیتر در هکتار

نكته:چناچه  علائم کمبود که در بالا اشاره گردید مشاهده نشد میتوان این کلات ترکیبی را  به روش زیر استفاده نمود.(1تا2لیتر به صورت محول پاش)(8ليتر بصورت سرک با  آب آبیاری)

داشت :  روزهاي اول بعد از سبز شدن مزرعه را مورد بازديد قرار دهيد. در صورت  مشاهده بوته هاي خشك شده، خاك پاي بوته ي خشك شده را كنار زده به طور حتم  لاروهاي سيمي يا اگروتيس را مشاهده مي نمائيد .در صورت بالا بودن خسارت  نسبت به محلول پاشي 3 كيلوگرم بر هكتار سوين و يا طعمه پاشي با سم فوق  اقدام نمائيد . 

برداشت محصول :برای  برداشت محصول، رطوبت دانه باید بین 20 تا 25 درصد باشد. اگر قرار باشد که  محصول برداشت شده را مورد مصرف دام قرار دهند، ذرت را می توان با رطوبت 25  تا 28 درصد هم برداشت کرد. امروزه برداشت بلال را با دستگاه های بلال چین و  همچنین جدا نمودن دانه های ذرت را از بلال، با دستگاه دانه کن انجام می  دهند. دستگاه بلال چین، بلال ها را از بوته می چیند و غلاف های آن را جدا  می کند. دستگاه دانه کن هم دانه های ذرت را از بلال جدا می نماید برای  انبار کردن دانه های بلال، باید رطوبت آنها را به 17 درصد رساند. دمای  انبار نباید بیش از 10 درجه سانتی گراد باشد. البته دانه های با رطوبت بیش  از 17 درصد را می توان در دماهای بالاتر هم نگهداری نمود.

گردآورنده : سرکار خانم مهندس توکلی-کارشناس امور تغذیه گیاهان

*در جهت پیشرفت بخش کشاورزی ، و آگاهی کشاورزان و باغداران گرامی نشر و کپی مقالات آزاد می باشد.