مبانی و راهنمای تغذیه جو

نام فارسی : جو     نام انگلیسی :Barley      خانواده گیاهی : Gramineae

گیاه شناسی : ریشه  جو مانند گندم افشان است و اکثر ریشه های آن تا فاصله 40 سانتی متری پراکنده  می شوند . البته ممکن است برخی از ریشه ها به عمق کمتر نفوذ کنند.ساقه های جو از میان گره های استوانهای تو خالی تشکیل شده اند. طول میان گره ها از قاعده بطرف ساقه بتدریج زیاد میشود . طول ساقه در اکثر واریته ها 120 - 150سانتی متر ثابت شده است که بین ارتفاع ساقه و توسعه ریشه همبستگی مثبت وجود دارد بنابراین در شرایط دیم و کم آبی ساقه هایی که مرتفع تر باشند عملکرد بیشتری دارند.جو نیز مانند گندم از محل گره های واقع در سطح خاک ریشه وساقه ثانویه پنجه تولید می کند که پنجه ها در جوهای دو ردیفه بیشتر از جوهای شش ردیفه می باشد جو نیز مانند گندم دارای گل اذین سنبله  است هر سنبله از یک گل که مستقیما بر روی گره های اتصال دارند تشکیل شده  است.پس روی هر بند سه گل و از یک گل که مستقیما بر روی گره های اتصال دارند  تشکیل شده است پس روی هر بند سه گل و دو طرف سنبل 6گل وجود دارد در بعضی  از انواع جو شش گل تبدیل به دانه می شودوتشکیل سنبله های شش ردیفه که به جو  شش ردیفه موسومند.

تفاوت گندم و جو در این چند مورد است :

• رنگ برگهای جو معمولا سبز روشن و رنگ برگهای گندم تیره تر است
• انتهای برگ جو گرد است ولی گندم تیز است
• عرض پهنک برگها در جو بیشتر وطول برگها کمتر است
• ریشکها در جو معمولا بلند تر از گندم ودر یک امتدادوتقریبا روی هم قرار دارند

گیاه جو : جو  گیاهی است نسبتا" مقاوم که میتوان آنرا بصورت بهاره یا پاییزه ویا زمستانه  کشت کرد؛کشت پاییزه گیاه جو نسبت به بقیه کشتها بهتر است زیرا در این روش  گیاه فرصت کافی برای رشد را خواهد داشت و در ضمن کیفیت و کمیت آن هنگام  برداشت افزایش میابد؛در مورد کیفیت جو پاییزه باید گفت که دارای دانه های  بزرگتر،پروتیِن بیشتر است.

تهیه زمین مناسب :  برای تهیه زمین جو نیاز به وسایل وماشین آلاتی است که مهمترین آنها گاو  آهن برگردان دار،دیسک،لولر,شیارسازمیباشد که تمامی آنها لازم و ضروری است؛  گیاه جو نیاز به بستری نرم،هموار و خاکی با بافت silty clay  دارد؛ به همین منظور باید در تهیه زمین برای کاشت جو دقت کافی ولازم را  انجام داد زیرا یکی ازمهمترین مراحل کار،تهیه بستر مناسب برای بذر میباشد.  برای تهیه زمین جو اول باید با گاوآهن برگردان دار بصورت کامل خاک رااز عمقcm45-30  برگردان کردو سپس برای از بین بردن کلوخه ها وهمشکل شدن کل زمین ، زمین را  دیسک زد؛ دفعات دیسک بستگی به میزان کلوخه های ایجاد شده در زمین هنگام  شخم زذن دارد که از 1 الی 3 مرتبه توصیه میشودکه بهتر است دو بار دیسک عمود  بر هم بزنیم.شخم  را در بهار میزنیم و دیسک را در پاییز یک هفته قبل از کشت میزنیم؛بهتر است  از دیسک های دوطرفه و دوردیفه استفاده کنیم که کار با انها راحت تر میباشد  و سریع تر انجام میگیرد.در مرحله بعد برای یکنواخت شدن و همسطح شدن کل  زمین از لودر استفاده میکنیم.

نیازهای کودی گیاه جو:  گیاه جو چون تقریبا" هرسال کشت میشود زمین را از نظر مواد مغذی تخلیه  میکند،پس برای برگرداندن زمین به حالت عادی و پر مغذی لازم است که مواد  خارج شده از زمین توسط گیاه را بصورت مکانیکی و با کود دهی به زمین اضافه  کنیم.

کودهای ماکرو :  این کودها دارای موادی اند که گیاهان به میزان بیشتری به آنها نیاز  دارند،وجود آنها لازم وضروری است وگیاه بدون آنها قادر به رشد و میوه دهی  نیست؛

از جمله کودهای ماکرو المانت میشود به کود ازت، کود فسفات پتاسیم،کود پتاس،کود گوگرد،کود کلسیم و کود منیزیم  اشاره کرد ؛ که سه عنصر اول مهمترین بخش از این کودها است.البته باید به  دیگر کودها هم توجه لازم را داشت تا بتوان محصول خوبی برداشت نمود .

کود مایع ازت: این عنصر در گیاهان نقش حیاتی داشته که جو به مقدار کمتری به آن نیاز دارد چونکه جو و کلا" گیاهان تیرهgramineaدارای  غددی در ریشه خود هستند که ازت را تثبیت میکنند؛البته چون این غدد زمانی  بوجود میایند گه ریشه رشد کافی را کرده باشد پس به عنوانstarterکمی ازت به زمین وارد می کنیم .

کود فسفر:  فسفر هم یکی دیگر از عناصری است که گیاه به آن نیاز مبرم دارد؛فسفر باعث  سرعت در رسیدگی محصول میشود و نیز افزایش محصول را باعث میگردد.

کود مایع پتاس  (پتاسیم): پتاسیم در گیاه باعث سنتز و انتقال هیدروکربنها میشود ونیز یکی  ازکارهای مهم   پتاسیم در گیاه ایجاد حالت مقاومت به بعضی امراض بیماریها و  نیز سرما میشود ونیز باعث افزایش کیفیت محصول و جذب آب میشود.

علایم کمبود کودها در جو :

1- کمبود ازت باعث رنگ پریدگی و زردی برگها و کوچکی و کم رشدی جو میشود.

2- کمبود فسفر باعث ارغوانی شدن برگها ویا ایجاد لکه های آبی وسبز روی برگها میشود.

3- کمبود پتاسیم باعث کمی رشد گیاه و قهوه ای شدن و یا سوختگی کناره برگهای مسن میشود.

4-کمبود  گوگرد باعث زرد شدن برگهای جوان میشود . گوگرد بیشتر بصورت کودهای سولفات  همراه دیگر عناصر مصرف میشود مثل سولفاتهای آهن ، مس ، و روی .

5-کمبود کلسیم باعث باز نشدن برگهای جوان و چروکیدگی کناره برگها میشود.کود های کلسیم بصورت کربنات کلسیم میباشد.

6-کمبود  منیزیم باعث رنگ پریدگی برگهای مسن میگردد که این از کناره ها شروع شده  وبه وسط برگها میرسد. کودهای منیزیم بصورت دولومیت همراه کلسیم دیده میشود.

کودهای مایع و ارگانیک و آلی پیشنهادی جهت تغذیه جو:

 ♦  کود هیومیک اسید     ♦    کود کامل یا کود2020    ♦  کود ازت      ♦  کود روی      ♦  کود تترا

میزان و روش مصرف کودهای آلی  جهت تغذیه جو:

هیومیک اسید : 10-15لیتر در هکتار(در طول دوره رشد تقسیم در دوره های آبیاری)

کود کامل :5-10لیتر در هکتار(در طول دوره رشد3تا4مرحله)

کود ازت:10-20لیتر در هکتار(از زمان 4-5برگی تااواخردوره رشد)

کود روی:5-10لیتر در هکتار(در طول فصل رشد)

کود تترا:5-10لیتردر هکتار(اوایل فصل رشدوتکراربه فاصله1ماه تارفع کمبود)

نکته:در صورت شور بودن خاک منطقه می توان از اصلاح کننده وضد شوری خاک آنتی سالت آکام استفاده کرد.

تاریخ کاشت:یکی  از مهمترین عواملی که در ایجاد یک محصول خوب دخالت دارد و در کنترل انسان  است ،تاریخ کاشت است.همانطور که اشاره شد جو بصورت بهاره یا پاییزه کاشته  میشود.تاریخ کاشت جو پاییزه اواسط مهر ماه تا اواخر آبانماه میباشد؛که  بهترین تاریخ کشت 25مهر است. البته به آب وهوای منطقه هم باید توجه کرد  که  اگر هوا زیاد گرم بود نباید کشت انجام گیرد.

نوع و میزان بذر:در  انتخاب بذر باید توجه لازم را کرد ؛چونکه بذور اصلاح شده فراوانی وجود  دارد که هر کدام برای یک منطقه اصلاح شده اندو فقط در همان منطقه جواب  میدهد. ارقام مختلف جو وجود دارد مثل جو گوهر،جو طلایه،جو زر ،جو ظفر،جو ارم،جو سینا،جو کالیفرنیاو....

چون همه ساله ارقام اصلاح شده جدیدی توسط سازمان کشاورزی به مناطق مختلف  پیشنهاد میگردد،پس بهتر است از عنوان کردن یک نوع بذر حذر کرد ولی جو اصلاح  شده ای که هم اکنون در منطقه آبیک استفاده میگردد همان جو گوهر میباشد.برای  میزان بذر هم نوع کاشت نقش مهمی دارد؛برای کشت دست پاش حدود110الی140 کیلو  بذر نیاز میباشدولی برای کشت ماشینی فقط 50الی70 کیلو بذر نیاز میباشد.

عمق کاشت:  در کشتهای مکانیزه عمق کاشت بطور کامل توسط دستگاه تنظیم میگردد که برای  جو حدود5-3سانتیمتر میباشدولی در کشت دستپاش نمیتوان عمق کاشت را یکنواخت  تعیین کرد؛چونکه اول بذور توسط دست پاشیده میشوند سپس توسط دیسک به زیر  زمین میروند.

روش کاشت: زمین  را بعد از برداشت محصول قبلی دربهار یا تابستان  شخم زده و به حال خود رها  میکنیم؛ درپاییز کودهای دامی و شیمیایی را طبق دستورالعمل ذکر شده در زمین  پخش کرده وسپس شخم میزنیم؛ بعد از شخم بنا به نیاز 2 مرتبه دیسک عمود بر  هم میزنیم و سپس بنا به نیاز 1الی 2 بار توسط لولر زمین را تسطیح میکنیم؛  حال میتوانیم به دو صورت اقدام به کشت نماییم:

1.روش دست پاش

2.روش ماشینی (recommend)

•  در روش دست پاش بذور توسط دست در کل زمین پخش میگردد که شخص بذر پاش باید از محارت کافی برخوردار باشد؛ سپس توسط یک دیسک سبک بذور زیر خاک میروندو برای آبیاری یک بار با شیار ساز زمین شیار شیار میشود
• در روش ماشینی از خطی کار غلات استفاده میکنیم،این دستگاه تمامی عوامل کاشت را کنترول میکند: توسط این دستگاه شیاری روی زمین حفر میشود که عمق cm 4-3 را میتوان در آن تنظیم کرد ، بذور با فاصله یکسانی روی زمین میافتند و دو دیسک کوچک در انتهای دستگاه روی بذور را کاملا" میپوشاند.پس توسط ماشین خطی کار غلات که تنظیمات لازمه آن برای جو اعمال شده و بصورت کششی به پشت تراکتور وبه محور p.t.o تراکتور اتصال یافته اقدام به کشت میکنیم وسپس آبیاری کرده و زمین را تا بهار به حال خود رها میکنیم ؛  در فصل بهار آبیاری انجام داده و  3/1  از کود سولفات آمونیوم را بصورت  سرک به زمین اضافه میکنیم و اعمال داشت مثل کود دهی میکرو ،مبارزه با علف  هرز ، مبارزه با آفات و... راانجام میدهیم و هنگام رسیدن دانه ها اقدام به  درو میکنیم.

 آبیاری :اگر  جو را بصورت پاییزه بکاریم فقط بعد از کاشت لازم است یک بار آبیاری  نماییم،اگر بارندگی صورت نگرفت 3-2 هفته بعد یک بار دیگر آبیاری میکنیم سپس  زمین را تا بهار رها کرده ودر بهار هر 120-15 روز یک بار آبیاری مینماییم.  بهترین روش آبیاری ،آبیاری تحت فشار است واز نوع آبیاری بارانی که برای جو  بیشترین راندمان را خواهد داشت.ولی چون هزینه آن زیاد است و مهمتر از همه  ما اینجا آب کافی نداریم وسطح زیر کشت پایین است پس پیشنهاد نمیشود.

مبارزه با علفهای هرز:  اگر زمین جو بصورت یکنواخت کاشته شود (کشت مکانیزه)دیگر فرصت رشد علف هرز  وجود نداردو خود گیاه جو با سایه اندازی با علفهای هرز مبارزه میکند.ولی در  هر صورت برای مبارزه با علفهای هرز پهن برگ باید از علف کش, D , 2,4استفاده کردالبته با توجه به میزان توصیه شده آن در روی لیبل موجود30الی 40روز بعد از کاشت.

اصول برداشت جو :  برداشت جو توسط دست از 15سانتیمتری زمین توسط داس میتواند انجام گیرد ولی  به علت پرت محصول زیاد توصیه نمیشود؛ برداشت مکانیزه توسط کمباین بهترین  نوع برداشت است؛ در هنگام برداشت دانه های جو باید دارای 40%رطوبت باشند  ونباید زیاد خشک باشند زیرا براحتی از خوشی جدا میشوند و به زمین میریزند.  برداشت در مرحله رسیدگی فیزیولوژیک گیاه جو انجام میشود ؛یعنی زمانی که اگر  دانه جو بین دو ناخن قرار گیرد بشکند ولی له نشود؛ جو را زود تر از گندم  برداشت میکنیم وقتی که اندامهای گیاه زرد شوند.جو را باید صبح زود یا آخر شب برداشت کنیم چون حساسیت سنبله زیاد است و شکننده .
بیماریهای عمده جو:

1)زنگ سیاه جو puccinia graminis :این بیماری به رنگ سیاه روی تمامی قسمتهای گیاه دیده میشود. رنگ جوشهای آن قهوهای است ، و به شکل گرد است.در مرحله آخر فصل جوشها میترکند و گرد سیاه رنگ تولید میکنند. گاهی اوقات جوشها به رنگ زرد بر روی برگهای جو بصورت نواری و موازی ایجاد میشوند. روش کنترل این زنگ مختلف است ولی از قارچ کشهای زیر میتوان استفاده کرد:

قارچ کش  propiconazol با نام تجاری Tilt و قارچ کشcyproconazol  با نام تجاری Alto    

2) سیاهک پنهان جو Tilletia foetida :  در این نوع بیماری دانه های جو از داخل مورد حمله قرار میگیرند وداخل آنها  پوک شده و از گرد سیاه رنگی پر میشوندولی چون دانه جو سخت است گرد سیاه  رنگ بیرون نمی ریزدوفقط وقتی دیده میشود که دانه جو کوبیده شود  وبه همین  جهت به سیاهک پنهان معروف است. بنابراین برای از بین بردن و کنترل این بیماری فقط کافی است از بذور سالم و مورد تایید استفاده کنیم و یا بذور را با PCNBضد عفونی کنیم ویا اینکه از سم کربوکسین استفاده نماییم.

گردآورنده : سرکار خانم مهندس توکلی-کارشناس امور تغذیه گیاهان

*در جهت پیشرفت بخش کشاورزی ، و آگاهی کشاورزان و باغداران گرامی نشر و کپی مقالات آزاد می باشد.