نام فارسی  : پسته     نام انگلیسی :Pistachio       خانواده گیاهی : Anacar Diaceae  

مقدمه : پسته گیاهی است که از دیرباز درنقاط مختلف ایران مورد کشت و پرورش قرار  می‌گرفته است. جنگلهای وحشی و خودروی پسته در ناحیه شمال شرقی ایران و  نواحی هم مرز با ترکمنستان و افغانستان پیشینه‎ای باستانی دارد و تصور درخت  پسته حدود 4-3 هزار سال قبل در ایران اهلی شده و مورد کشت و کار قرار  گرفته است. سبزوار و سرخس را از قدیمی ترین مناطق کشت پسته می‎دانند. سابقه  کشت پسته در دامغان، سمنان و قزوین را به قرن هفتم هجری و در استان کرمان  به قرن دوازدهم هجری نسبت می‎دهند. کشت پسته در سایر نقاط ایران سابقه  200-150 ساله دارد. علیرغم سابقه طولانی کشت پسته ایران، پسته کاری در دهه  های اخیر توسعه بیش از پیش فزاینده ای داشته است.

وضعيت باغات پسته در ايران

سطح زيركشت  و مناطق توليد پسته در كشور

قديمي  ترين و معتبر ترين آمار موجود در خصوص سطح زير كشت و توليد پسته كشور  مربوط به سال 1339 هجري شمسي است كه در سال مزبور سطح باغات پسته برابر با  25 هزار هكتار بوده است . پس از آن و در سال 1350 اين سطح معادل 24 هزار  هكتار گزارش گرديده است و از سال مزبور تا سال 1357 اين سطح از 24 هزار  هكتار به 62 هزار هكتار افزايش يافته و 5/2 برابر شده است    بررسي روند  تغييرات و توسعه سطح زير كشت باغات پسته كشور در يك دوره 27 ساله از سال  1357 لغايت سال 1384 هجري شمسي نشان مي دهد كه سطح زير كشت اين محصول از 62  هزار هكتار در سال 1357 به 430 هزار هكتار در سال 1387 افزايش يافته و بيش  از 7 برابر رشد داشته است.

براساس  آمار نامه سال زراعي 1387 اداره كل آمار وفن آوري اطلاعات وزارت جهاد  كشاورزي سطح زير كشت پسته كشور حدود 430هزار هكتار است كه88درصد آن بارور و  12 درصد غير بارور مي باشد.

مناطق  عمده كشت پسته در ايران استانهاي كرمان، يزد، خراسان رضوي، خراسان جنوبی ،  اصفهان، فارس، سمنان، قزوين، مركزي، سيستان و بلوچستان، قم و تهران  مي­باشداستان كرمان با 300 هزار هكتار سطح زير كشت حدود 69 درصد از كل  باغات پسته كشور را به خود اختصاص داده است استانهاي يزد و خراسان رضوي به  ترتيب با اختصاص 9 و 8 درصد از كل باغات پسته كشور به خود در مراتب دوم و  سوم قرار دارند.  

ميزان توليد پسته در كشور

ميزان  توليد پسته كشور در سال 1339 هجري شمسي ( قديمي ترين آمار در دسترس )  برابر با 5 هزار تن بوده است . پس از آن و در سال 1350 ميزان توليد پسته  كشور 26 هزار تن ثبت گرديده كه اين توليد در سال 1357 به 44 هزار تن افزايش  يافته و 7/1 برابر شده است.در حال حاضر براساس آمار نامه سال زراعي 1387  اداره كل آمار وفن آوري اطلاعات وزارت جهاد كشاورزي این میزان برابر  193هزار تن بوده است.

مرحله کاشت پسته :

قبل  از احداث باغ بررسي مسائلي از قبيل شرايط آب و هوايي، منطقه مورد نظر،  عوامل اقتصادي، آزمايش خاك و آب، تسطيح و آماده سازي زمين، تهيه نقشه باغ  بمنظور كاشت نهال  حائز اهميت مي باشند.

آماده سازی زمین :

 تسطيح  زمين باغ و سپس حفر پروفيل جهت مشخص نمودن لايه هاي خاك و  در صورت مطبق  بودن يا وجود لايه هاي سخت بايد با لودر كردن محل كاشت درختان، بافت  يكنواختي را بوجود آورد. بهترين بافت خاك براي كاشت پسته بافت متوسط (شني  لومي) مي باشد. زمين بايد كاملاً تسطيح شود و چنانچه آب و خاك شيرين باشد،   مي توان كاشت مستقيم بذر در زمين اصلي را انجام داد و يا نهال كاشت نمود و  اگر آب و خاك شور باشد حتماً بايد نهال خزانه اي كاشته شود و عرض جويها از  همان ابتدا حدود 2- 5/1 متر  باشد و نهال وسط جويها طوري كاشته شود كه آب  كاملاً اطراف آن را بگيرد.

کیفیت آب :

با توجه به مقاومت نسبي گياه پسته نسبت به شوري، براي توليد محصول اقتصادي مي توان از آبهاي ای-سی هشت هزار ميكروموس استفاده نمود

کاشت:

1.در محل اصلي به صورت بذر ]فقط در آب و خاك شيرين (4Ec<)  چهار هزار ميكروموس

2.توليد نهال در خزانه و انتقال به زمين اصلي

3.كاشت در كيسه هاي پلاستيكي در محيط خزانه و سپس انتقال به زمين اصلي

4.توليد نهال به روش ريزازديادي و كشت بافت در آزمايشگاه و گلخانه و سپس به زمين اصلي

با  توجه به كيفيت خاك (شور، شور و قليا) و مديريت آبياري با آبهاي شور،  بهترين محل براي قرار دادن بذر و يا نهال در وسط نوار كشت مي باشد.

فواصل کاشت پسته :

3 تا 4 متر بين درختان و 6 تا 7 متر بين رديفها توصيه مي شود.  

زمان کاشت: به صورت بذر و در نيمه دوم  اسفند تا اواسط فروردين ماه به عمق 3-2 برابر  طول بذر.

ب-  نهالها را مي توان در زمستان سال اول يا دوم به زمين اصلي انتقال داد.  بهتر است قبلاً محل كاشت خاك برداري شده (گوده برداري) و با مخلوطي از ماسه  و كودهاي حيواني پوسيده و کود الی پر شوند، سپس بذر يا نهال بر روي آن  كاشته شود.

نحوه آبیاری پسته :

آبياري  گياه پسته در دوران نهالي (سالهاي اول و دوم كشت) با دور آبياري 7 روز  انجام مي گيرد. از سال سوم تا حدود 10 سالگي (شروع محصول دهي اقتصادي) دور  آبياري 14 تا 20 روز يكبار بسته به نوع خاك اعمال مي گردد در درختان بارور  در ماههاي تير و مرداد دور آبياري 25 تا 35 روز بسته به نوع خاك (سبك تا  سنگين) توصيه مي گردد. در بقيه ماهها در طول فصل رشد دور آبياري 30 تا 40  روز قابل توصيه است. نياز آبي گياه پسته نيز بسته به سن آن از نهال تا درخت  بارور بين 3500 تا 9000 مترمكعب در هكتار در سال متغير مي باشد.

مرحله داشت پسته :

بهترين نوع پيوند، پيوند لوله اي و شكمي  بوده كه بسته به ميزان رشد درخت در سن (2 تا 3 سالگي ) انجام مي گيرد.

روش پیوند : درختان در اسفندماه سربرداري و در اواخر ارديبهشت ماه تا اواسط خرداد عمل پيوند  انجام مي شود. پيشنهاد مي گردد با توجه به اقليم منطقه و سطح زير كشت از  ارقام زودرس، متوسط رس و  ديررس پيوندك تهيه و در قطعات جداگانه پيوند گردند.

گرده افشانی: با  توجه به نياز گرده افشاني و نوع رقم ماده لازم است به ازاء هر 15-10 درخت  يك درخت  ماده گرده زا (درخت نر)  پيوند زده شود گرده افشاني در پسته توسط  باد انجام مي گيرد.

کودهای آلی (کود ارگانیک ) پیشنهادی جهت تغذیه پسته :

  ♦  هیومیک اسید  ♦  ازت   ♦  آهن  ♦  روی  ♦  پتاس  ♦  تترا

میزان و روش مصرف کودهای مایع و ارگانیک و صددرصد طبیعی  :

کود مایع هیومیک اسید:15-20لیتر در هکتار(روش مصرف:در طول دوره رشد)

کود مایع ازت :10-15لیتر در هکتار(روش مصرف :در طول دوره رشد)

کود مایع آهن :5لیتر در هکتار(روش مصرف:1-2لیتر درهزارلیتر اب بصورت محلول پاش)باقیمانده در طول فصل رشد 3-4 مرحله

کود مایع روی :5لیتردر هکتار(روش مصرف:1-2لیتردرهزارلیتراب بصورت محلول پاش)باقیمانده در طول فصل رشد3-4مرحله

کود مایع تترا :6لیتردرهکتار(روش مصرف:1-2لیتردر هزار لیتربصورت محلول پاش)باقیمانده در طول فصل رشد 3-4مرحله

کود مایع پتاس :5لیتر در هکتار(روش مصرف:1-2لیتر در هکتار)باقیمانده در فاز میوه 3-4مرحله

اصول هرس پسته :

هرس فرم :  هدف از انجام هرس فرم، ايجاد اسكلت قوي و محكم، شكل مناسب  و مورد نظر،  تحريك رشد شاخه هاي مناسب براي ايجاد تاج متراكم و افزايش رشد شاخه هاي  نگهداري شده مي باشد.

شكل  مناسب براي فرم درختان پسته فرم جامي مي باشد. اين شكل باعث به وجود آوردن  شاخه هاي بارده قوي و اسكلت مناسب مي باشد. بنابراين هرس فرم جامي توصيه  مي شود. اين عمل طي سالهاي اول تا پنجم صورت مي گيرد. هرس فرم در سال اول  پس از  عمل پيوند در زمين اصلي صورت مي گيرد. در فصل خواب همين سال از  ارتفاع cm 100-90 سربرداري صورت مي گيرد و در دومين فصل خواب شاخه هاي جانبي اوليه اي كه cm  30-25 سربرداري مي كنيم سومين فصل رشد پاجوشها حذف مي شوند و در فصل خواب  سوم هم سربرداري شاخه هاي رشد يافته سال دوم انجام مي گيرد. در سال چهارم  مانند سال سوم پاجوش ها حذف شده و در فصل خواب سال چهارم شاخه هاي باريك و  بلند و با رشد عمودي را حذف مي كنيم و در سال پنجم هرس فرم بايستي تكميل  شده باشد.

هرس باردهی :  به كليه عملياتي كه بر روي درختان بارده به منظور قطع قسمتي يا تمام شاخه  هاي درخت انجام مي شود، هرس باردهي گويند. هرس باردهي پسته شامل هرس تنك  شاخه، هرس سربرداري و حذف پاجوش  و شاخه هاي خشكيده آلوده مي باشد.

هرس تنک شاخه:  هدف در اين هرس كاهش تعداد شاخه هاي فرعي درجه دوم و سوم مي باشد كه بر  حسب موقعيت، ميزان رشد، وضعيت باردهي اين عمليات بر روي آنها انجام مي شود.  اين عمليات در دوره خواب زمستان و در سنين باردهي اقتصادي محصول انجام مي  شود. اين عمل به منظور كاهش سال آوري توصيه شده و باعث رسيدن آب و مواد  غذايي بيشتر به جوانه هاي گل در حال تشكيل براي محصول سال آينده مي شود.

هرس سربرداری :  هدف در اين روش جلوگيري از رشد رويشي بيش از حد جوانه انتهايي و تقويت  جوانه هاي جانبي مي باشد. اين عمليات در فصل خواب درخت صورت گرفته و افزايش  شاخه هاي  جانبي و سطح باردهي را به همراه دارد. هرس سربرداري بر حسب نوع  رقم و شرايط آب و خاك با شدت هاي متفاوتي صورت مي گيرد. با هرس سربرداري  شاخه هاي جانبي در سطح پايين درخت، از تماس با زمين آنها و آلودگي قارچي  جلوگيري مي شود.

هرس  پاجوشها: از بين بردن شاخه هاي پاجوش كه داراي رشد عمودي هستند و تنه  جوشهايي كه از شاخه هاي اسكلتي اوليه ايجاد مي شوند و بر روي نفوذ نور به  درون تاج اثر مي گذارند و محل مصرف  قوي مواد غذايي و آب مي باشند الزامي  مي باشد.

کنترل علفهای هرز: به صورت مكانيكي و شيميايي در طول سال انجام شود.

کنترل آفات پسته : پسیل معمولی پسته (شیره خشک): سمپاشي نقاط آلوده باغ زمانيكه روي 50% از برگهاي درختان بطور متوسط 10 تا 15 پوره آفت وجود داشته باشد.

ميتاك 5/1 در هزار، كنسالت 5/0 در هزار، دارتون 5/2 در هزار، موسپيلان 250 گرم در هزار و آكتارا 3/0 در هزار.

زنجره پسته(شیره  تر): بهترين زمان مبارزه  هنگامي كه 50  درصد از پوره ها از تخم خارج شدند  و در صورتي كه جمعيت بالا باشد بر عليه حشرات كامل قبل از تخم ريزي يعني  در زمان ظهور جوانه ها تا آغاز گل كردن درختان مي توان مبارزه شيميايي  انجام داد.

زولون 2 در هزار، اندوسولفان 5/2 در هزار و دارتون 5/2 در هزار.  

سن زیان آور پسته:شامل  سن سبز، سبز قرمز و سن قهوه اي بوده براي  مبارزه با آنها مي توان علفهاي  هرز را در اوايل فصل قبل از هجوم  سن ها و در اواخر فصل پس از برداشت محصول  (از بين بردن كانونهاي زمستانگذراني) از سطح باغ با روش شيميايي يا  مكانيكي كنترل نمود در صورت نياز با توجه به تراكم جمعيت آفت و مرحله رشدي  ميوه پسته (از اول فصل تا 25 روز قبل از برداشت محصول)  با سم آندوسولفان  5/2 در هزار سمپاشي گردد.

پروانه چوبخوار: در اوايل بهار و پس از ريزش بيش از 50% گلبرگها با استفاده از حشره كش لاروين 5/1 در هزار مي توان بر عليه آفت مبارزه نمود.

شپشک  واوی وکنه ای پسته: زماني كه 50% از پوره ها از تخم خارج شده اند مي توان  بر عليه اين دو آفت مبارزه نمود.اتيون 2 در هزار  + 5 در هزار روغن ولك و  يا ديازينون 5/1 در هزار + 5 در هزار روغن ولك

پروانه میوه خوار پسته: بهترين زمان مبارزه با اين آفت يك هفته بعد از پيك خروج حشرات كامل تقريباً مصادف با تشكيل دانه هاي پسته (اواخر فروردين) مي باشد.

ميتاك 5/1 در هزار و يا متاسيستوكس 5/1 در هزار

سوسک سر شاخه خوار پسته  : بهترين روش مبارزه هرس شاخه هاي ضعيف شده روي درختان و سوازندن آنها مي  باشد. در صورتي كه نياز به  مبارزه شيميايي باشد مي توان اواسط ارديبهشت از  تركيب زير براي مبارزه استفاده نمود.

آندوسولفان 5/2 در هزار + صابون مايع 5/3 در هزار + نفت 10-15 ليتردر هزار

کنترل بیماریها:

پوسیدگی طوقه(گموز)وریشه پسته: قارچ عامل اين بيماري مي تواند درختان پسته را در سنين مختلف مبتلا نمايد.

بهترين روش مبارزه با اين بيماري رعايت موارد پيشگيري در زمينه كاهش رطوبت و خشك نگه داشتن طوقه درختان مي باشد.

- نماتدهاي مولد غده ريشه پسته

- اين نماتدها باعث غده اي شدن  ريشه هاي پسته مي گردند.

نحوه مبارزه:

  - استفاده از پايه هاي مقاوم 2- عدم كشت پسته در زمين هاي شني 3- استفاده  از كود پتاسه 4- استفاده از سم راگبي 5- 15 گرم در متر مربع

- آلودگي ميوه پسته به آفلاتوكسين

- آفلاتوكسين نوعي زهرابه اي است كه توسط تعدادي از قارچ هاي گروه آسپرژيلوس توليد ميشود.

-  نحوه مبارزه: بهترين و مهمترين روش هاي جلوگيري از آلودگي ميوه پسته به  قارچ مولد زهرابه آفلاتوكسين رعايت مسائل بهداشتي و پيشگيري است كه مي  توان  مديريت تغذيه و آبياري، هرس مناسب، برداشت به موقع و انتقال سريع  پسته به ترمينال و فرآوري مناسب را نام برد.

مراحل برداشت پسته :

علایم  رسیدن میوه وزمان برداشت: در زمانيكه70 تا 60درصد پوست رويي ميوه پسته به  راحتي از پوست سخت استخواني جدا شود،  بهترين زمان برداشت مي باشد.

روش برداشت پسته :

برداشت پسته بوسيله دست : پس از رسيدن محصول، برداشت آن بايد سريعاً انجام گيرد. عمليات برداشت بوسيله كارگر با رعايت كامل اصول بهداشتي انجام مي شود.

 برداشت مكانيزه پسته :  برداشت مكانيزه بوسيله تكان دهنده هاي شاخه و يا تكان دهنده هاي تنه انجام  مي گيريد، تكان دهنده هاي شاخه بوسيله خود فرد حمل مي شود و از يك بازوي  بلند كه در انتهاي آن گيره نعل مانندي نصب شده تشكيل گرديده است كه شاخه درخت درون آن قرار مي‌گيرد و با ايجاد لرزش، محصول به‌صورت دانه‌اي از درخت چيده مي‌شود.  در خصوص تكان دهنده هاي تنه نيز روش به همين صورت است با اين تفاوت كه  بوسيله ماشين حمل شده و تنه درخت را گرفته و با لرزشي كه ايجاد مي كند ميوه  ها را بر روي چادري كه دور تا دور درخت قرار مي دهد مي ريزد.

گردآورنده : سرکار خانم مهندس توکلی-کارشناس امور تغذیه گیاهان

*در جهت پیشرفت بخش کشاورزی ، و آگاهی کشاورزان و باغداران گرامی نشر و کپی مقالات آزاد می باشد.