مبانی و اصول کشت و تغذیه گوجه فرنگی

نام فارسی  :گوجه فرنگی     نام انگلیسی :Tomato       خانواده گیاهی : Solonaceae
شرح : گوجه فرنگي محصول فصل گرم است و در خاكي با زهكشي خوب ، داراي ماده آلي زياد  بسيار خوب رشد مي كند . براي توليد بسيار زود رس گوجه فرنگي ، خاك سبك با  شيب ملايم 2 درصد و يا كمتر و رو به جنوب يا شرق ارجحيت دارد.كشت  مستقيم بذر گوجه فرنگي و يا توليد گوجه فرنگي به روش نشا كاري مرسوم  است.كاشت گياهچه هاي سالم و قوي گوجه فرنگي با روش نشاء كاري و در فاصله  هاي مناسب عامل اصلي در توليد زود هنگام گوجه فرنگي مي باشد. بوته ها با  فاصله كافي از يكديگر ،ارتفاع كوتاه با گسترش عرضي نسبتاً وسيع و سيستم  ريشه خوب خواهند داشت. در خزانه برگهاي گياهچه گوجه فرنگي در تماس بايكديگر  و در حالت همپوشاني نباشند . دانه گوجه فرنگي در مخلوط مناسب ( پيت – ورمي  كوليت خوب تهيه شده ) بكاريد و رطوبت را در حد يكنواخت نگه داريد و حرارت  محيط رويش را تا زمان سبز شدن در دماي 24 درجه سانتي گراد نگه داريد . برخي  كشاورزان براي توليد محصول اُرگانيك از مخلوط كمپوستي جهت كاشت بذر گوجه  فرنگي استفاده مي كنند . وقتي ارتفاع گياهچه ها به 5 تا 7 سانتی متر رسيد و  يا وقتي دو برگ واقعي دارند زمان نشاء كاري مي باشد.گلدانهاي تهيه نشاء  گوجه فرنگي به اندازه 3 تا 15 سانتی متر يا حتي بزرگتر وجود دارد. براي  توليد محصول در فصل اصلي . گلدان هاي 5 تا 7 سانتي متری قابل قبول است.  براي توليد زود رس گلدانهاي 3 سانتي متری خيلي كوچك هستند و به مدت زياد  نمي توان گياهچه را در اين نوع گلدان ها نگه داشت و گياهچه پا بلند و پايه  دار خواهند شد و گاهي توليد دو تا 3 هفته به تاخير مي اُفتد.وقتي دماي روز  24-21 درجه سانتي گراد و دماي شب 15 تا 18 درجه سانتي گراد باشدمي توان  گوجه فرنگي را نشا نمود. از زمان بذر كاري در خزانه تا آماده شدن گياهچه  گوجه فرنگي جهت نشاء كاري بسته به شرايط رويش محل 5 تا 8 هفته وقت لازم  است.مشخصات گياهشناسی گوجه فرنگی از گياهان عالی گلدار ، از راسته دو لپه  ای ها ، از خانواده Solonaceae ، از جنس Lyopersicon می باشد . اين گياه دارای واريته های بسياری است که ممکن است برای استفاده از ميوه آن و يا تزئينات کشت شوند . ريشه  آن عميق و گاهی به طول يک متر می رسد که چنانچه نشاء شود توليد ريشه های  جانبی قوی خواهد کرد . ساقه جوان گوجه فرنگی علفی ، گرد ، صاف ، شکننده و  کرکدار بوده که در اثر مسن شدن گوشه دار ، سخت و تقريبا خشبی می گردد .  ساقه خزنده و منشعب به طول 1.5 متر می رسد ولی بعضی از واريته های آن به  نام Validum دارای ساقه کوتاه ، محکم و  ايستاده است و در هوا بدون کمک قيم می ايستد . برگهای اين گياه متناوب و  مرکب می باشد که بزرگی آنها نسبت به واريته های مختلف يکسان نيست . رنگ  برگها سبز روشن و پشت آنها معمولا کرکدار است . گلهای کوچک گوجه فرنگی به  صورت خوشه در روی ساقه بين دو گره ظاهر می شود . 5 گلبرگ زرد رنگ به هم  پِوسته دارد که در انتها از هم جدا هستند . گلبرگها برگشته ، پهن و نيزه ای  شکل می باشند . کاسه گل سبز رنگ دارای 5 کاسبرگ بلند و کشيده يا نيزه ای  شکل که در ابتدا کوچکتر از گلبرگها بوده ولی با رشد ميوه بر طول آن افزوده  می شود . پرچمها 5 عدد با بساکهای بزرگ که در روی ميله کوتاهی قرار می گيرد  . ميوه گوجه فرنگی سته و از 2 تا چند حفره تشکيل شده است . ميوه  ها گوشتی و دارای تعداد زيادی تخم های قلبی شکل کوچک می باشد . رنگ و شکل  ميوه ، دير يا زودرس بودن ميوه ، گوشتی يا آبدار بودن ميوه و بالاخره صاف  يا چروک بودن ميوه در واريته های مختلف گوجه فرنگی متفاوت است . بذر گوجه  فرنگی کوچک ، سبک ، پهن و سفيد رنگ است و تا حدود 4 تا 5 سال قوه ناميه  خودرا حفظ می کند . تشکيل ميوه در بوته گوجه فرنگی تابع چند عامل است که در  يکديگر تاثير متقابل دارند . اين عوامل عبارتند از مواد غذايي ، درجه  حرارت و طول مدت روز . از طرف ديگر تلقيح در گلهای گوجه فرنگی بسيار دشوار  بوده ، رطوبت زياد هوا و يا ريزش آب روی گلها در هنگام تلقيح ميزان ميوه  دهی را به شدن پايين می آورد .انواع کشت گوجه فرنگی:حال که تصميم گرفته ايد  در گلخانه خود بذر گوجه فرنگی را کشت کنيد قبل از هر چيز بايد بدانيد چه  نوع بذری را انتخاب و تهيه نمائيد. بذر گوجه فرنگی را بر اساس نحوه مصرف آن  می توان تقسيم بندی نمود زيرا اين ميوه را به صورت تازه خوری, رب, سس يا  کنسرو می توان مصرف نمود. به همين منظور اولين تقسيم بندی بر اساس تازه  خوری و صنعتی می باشد. در حال حاضر در  ايران برای کشت گوجه فرنگی در گلخانه تنها از ارقام تازه خوری استفاده می  شود. دومين تقسيم بندی بر اساس همرسی استوار است . که به سه دسته همرس -  غير همرس و بينابين تقسيم می شود . معمولا در گلخانه های ايران از واريته  های غير همرس در برداشت های طولانی مدت و از واريته بينابين در مناطقی که  مدت برداشت کوتاه تر است استفاده می شود. سومين تقسيم بندی بر اساس وزن  ميوه است . امروزه برای مصرف تازه خوری گوجه فرنگی از گوجه چری با  وزن ۵ تا ۲۰ گرم تا گوجه هايی به وزن ۲۵۰ گرم استفاده می شود. نا  گفته نماند که هر چه وزن گوجه فرنگی سنگين تر باشد مدت بيشتری برای رسيدن  به باردهی نياز دارد . مثلا گوجه چری که حدود ۵ تا ۲۰ گرم است پس از نشاء  حدود ۶۰ روز برای برداشت محصول نياز دارد. به تازگی در بازار توليد واريته  های ديگری پا نهاده است که کلاستر نام دارد .اصولا چيدن ميوه به صورت خوشه  ای با اصطلاح کلاستر خوانده می شود . با پيشرفت تکنولوژی در توليد بذر  واريته هايی به بازار معرفی شده است که در برابر نماتد يا ويروسهايی که در  منطقه ای فعال هستند مقاومت داشته و می توان با توجه به مشکلات موجود ارقام  مورد نظر را انتخاب نمودارقام در گوجه فرنگی دارای واريته های بسيار زيادی  است که از نظر رشد گياه کيفيت ميوه ، شکل ميوه و مقاومت به امراض و آفات  تفاوتهای زيادی با يکديگر دارند . اين گياه را می توان از نظر رنگ به زرد ،  قرمز ، نارنجی و از حيث شکل به گرد ، بيضی ، صاف ، کنگره دار در اندازه  های کوچک و بزرگ تقسيم نمود . در انتخاب واريته بايد مقدمتا هدف از پرورش  گوجه فرنگی مشخص شود . آيا منظور توليد در مقياس کوچکی برای مصارف خانگی  است و يا منظور عرضه به بازار است و يا تحويل به کارخانه برای تبديل به رب و  کنسرو مطرح می باشد . دو واريته  گوجه فرنگی های گلخانه ای عبارتند از

Vendor : اين واريته دارای ميوه های متوسط ، پوست ضخيم و مقاوم به ويروس موزائيک تنباکو و بيماری Leaf mold بوده ولی نسبت به gray mold حساس می باشد Vantage دارای ميوه متوسط و سفت ، گلابی شکل با پوست ضخيم است ولی چون نسبت به ويروس موزائيک تنباکو حساسيت دارد کمتر از Vendor مورد استفاده قرار می گيرد . اين واريته در مقابل leaf mold مقاوم و به gray mold حساس می باشد . در زير برخی از واريته های ديگر گوجه فرنگی با ذکر خلاصه ای از مشخصات آنها نام برده شده است :

 1- هيبريدهای نسل اول که به بيماری leaf mold مقاومند  Ailresist : بلند و گسترده ، ميوه ها متوسط و مناسب برای نقاط کم نور . Amberely Cross  :بلند و گسترده ، پر محصول و زود رس Arasta : کوتاه و پرپشت ، عملکرد محصول خوب . Bonset : متوسط ، زود رس ، مقاوم به بيماری ورتسليوم Harrisons , Systan Cross : کوتاه و پر پشت ، رنگ و کيفيت ميوه ها خوب ، مناسب برای گلخانه های سرد .

 2 _ واريته های معمولی Alicante : بلند و گسترده ، زودرس ، کيفيت ميوه ها خوب Ailsa craig : بلند و گسترده ، ميوه ها دارای شکل خوب و اندازه متوسط Best of all : بلند و گسترده کيفيت ميوه ها خوب ، پر محصول . Market king : بلند و گسترده ، داخل گلخانه يا هوای آزاد ، عملکرد محصول خوب

 3 _ واريته های زرد رنگ Golden dawn : زودرس ، اندازه ميوه ها متوسط Mild – day Sun : اندازه  ميوه ها متوسط ، دارای رشد خوب در هوای آزاد شرايط لازم برای پرورش گوجه  فرنگی در گلخانهطول دوره جوانه زنی:طول دوره جوانه زنی تا ظهور برگ های لپه  ای در سطح خاک معمولا ۶ روز است واز ۴ تا ۶ هفته نشاء آماده انتقال به  زمين اصلی است . برای اينکه بذر گوجه  فرنگی بتواند به خوبی جوانه زده و رشد نمايد تا زمان رشد مطلوب بوته بهتر  است آن را در محل خزانه نگهداری نمود که هم در استفاده از امکانات گلخانه  بتوان صرفه جويی کرد و هم گياه بتواند در ابتدا رشد خوبی داشته باشد. به  همين منظور قسمتی از گلخانه را برای گلدان های نشاء در نظر گرفته و يا محلی  را برای خزانه انتخاب می کنيم انتخاب گلدان مناسب که حجم ريشه درون آن به  خوبی فعاليت کند حائز اهميت است . دما رطوبت نور فاصله بوته ها نقش مهمی در  رشد يک گياه سالم در خزانه را دارد . برای مثال سطحی برابر ۱۰در۱۰ سانتی  متر برای هر بوته باید در نظر گرفت . ضمنا بايد از محلهايی استفاده کرد که  کاملا ضد عفونی شده و آفات و بيماری ها در محل نشاء موجود باشد.حرارت يکی  از عوامل مهم در پرورش گوجه فرنگی است . برای تهيه نشاء گوجه فرنگی گلخانه  هايي که دارای حرارت يکنواختی بين 18 تا 20 درجه سانتيگراد باشد نتيجه  مطلوبی داشته و از اين مرجله به بعد حرارت بين 16 تا  18 درجه سانتيگراد در روز و 12 تا 14 درجه سانتيگراد در شب برای گياه  مناسب شناخته شده است . لازم به ذکر است که در روزهای آفتابی حرارت گلخانه  به 21 تا 24 درجه سانتيگراد افزايش پيدا می کند ضمنا با نزديک شدن شب بايد  درجه حرارت به سرعت کاهش و با شروع روز سريعا افزايش داده شود . اين مطلب  بيانگر اين است که حرارت گلخانه به نور بستگی دارد و بايد حرارت و نور  تواما کنترل شود . نامنظم بودن حرارت اثراتی بر روی بوته های گوجه فرنگی و  عملکرد محصول می گذارد که در زير به برخی از آنها اشاره می شود . چنانچه در  طول روز حرارت زياد و در شب کم شود در رشد نباتات اختلالی ايجاد می  شود . علت اين امر اين است که غذای ساخته شده توسط برگها در هوای گرم روز  اگر در شب حرارات کم باشد نمی تواند کاملا مورد استفاده قرار گيرد که  نتيجتا برگها پيچش پيدا کرده ، گياه کوتاه و ميوه ها شکاف خورده و کوچک می  شوند . در صورتيکه حرارت در شب زياد باشد گياهان ضعيف و دراز و باريک شده و  ميوه ها ريز می شوند . اگر بوته گوجه فرنگی شبانه روز در حرارتهای پايين  نگهداری شود دارای رشد بطءی تری بوده در حاليکه پرورش آن در حرارتهای زياد  در طول شبانه روز رشد آنها را تسريع کرده و معمولا توليد ميوه های زودرس و  کوچک می نمايد . هر چند در مجموع عملکرد محول در واحد سطح بيشتر نخواهد  بود . به طور کلی حرارتهای خيلی بالا سريع تر از حرارتهای پايين تر از حد  مطلوب موجب مرگ گياه خواهد شد . لازم به يادآوری است که حرارت محيط کشتی که  در آن گياه پرورش می يابد در عمق 10 تا 15 سانتی متری نبايد از 15 درجه  سانتی گراد کمتر باشد .نورگوجه فرنگی احتياج فراوانی به نور دارد بنابراين  در نقاطی که زمستان و پاييز نور کافی نمی باشد بايد نسبت به جهت گلخانه ،  نوع پوشش و محل آن دقت کافی به عمل آيد تا نياز به استفاده از نورهای  مصنوعی نباشد . کمبود نور بخصوص در ماههای زمستان باعث کاهش رشد و نمو گياه  شده ، تشکيل گل و رشد ميوه را مختل می سازد . متوسط شدت نور لازم برای  گوجه فرنگی 20000 لوکس معين شده است .سرمايه گذاری در جهت تجهيز گلخانه به  لامپهای فلورسنت به منظور رفع کمبود نور به ويژه در مرحله تهيه نشاء و  نقاطی که دارای آب و هوای ابری می باشند ضروری است . برای نشاء های جوان  ساعات روشنايي نبايد بيش از 17 ساعت در شبانه روز بوده که معمولا 17 تا 21  روز تکرار می گرددآبگوجه فرنگی برای رشد و نمو سريع خود و همچنين به خاطر  محصول زيادی که توليد می کند نياز فراوانی به آب دارد . از علل ديگر مصرف  آب زياد در اين گياه می توان به تبخير آب اشاره نمود زيرا در اثر تهويه که  برای پايين آوردن رطوبت محيط لازم است تبخير شدت يافته و در نتيجه نياز  گياه به آب افزايش می يابد . کنترل دقيق مقدار و زمان آبياری در برقراری  تعادل بين رشد رويشی و زايشی گياه و در نتيجه ميزان باروری و کيفيت محصول  گوجه فرنگی موثر خواهد بود . اين عمل هر چند مشکل است ولی استفاده از رطوبت  سنج می تواند کمکی در اين راه محسوب شود . کم يا زياد شدن دفعات آبياری و  نامرتب بودن آن مخصوصا در اواخر دوره رشد گياه و موقع رسيدن ميوه دچار پاره  ای از بيماريهای فيزيولوژی می شود . در روزهای گرم آفتابی اگر آّب کافی در  اختيار گوجه فرنگی قرار نگيرد پژمرده شده و اغلب در روی برگهای فوقانی  آنها لکه هايي ظاهر می شود ، به علاوه گلها به سرعت خواهند ريخت . نباتاتی  که بيش از حد آبياری می شوند برگهای قسمت پايينی آنها زرد شده که ادامه  اين وضعيت پوسيدگی ريشه را به دنبال خواهد داشت . آبياری گوجه فرنگی معمولا  در مواقع لزوم صورت گرفته ولی از شروع ميوه و متورم شدن تا پايان دوره  برداشت بايد افزايش پيدا کند و خاک هميشه مرطوب نگهداری شود . چنانچه در  اين مرحله خاک خشک شده و يک مرتبه آبياری شديد انجام شود باعث ترک خوردن  پوست ميوه ها می گردد . ميزان آّب در گوجه فرنگی به مقدار زيادی استگی به  وضعيت آب و هوای خارج از گلخانه دارد . روزهای گرم و آفتابی گياه نياز  بيشتری در مقايسه با روزهای ابری دارد . همچنين مقدار آب بستگی به نوع محيط  کشت داشته و در سيستمهای مختلف کاشت و پرورش گوجه فرنگی نيز متفاوت می  باشد . مطابق برخی از آزمايشات هر بوته گوجه فرنگی گلخانه ای در طول دوره  رشد 65 ليتر آب مصرف می کند . بنابراين برای هر مترمربع سطخ زير کشت حدود 300 تا  340 ليتر آب لازم است .محيط کشت ( خاک)يکی ديگر از عوامل مهم در پرورش گجه  فرنگی گلخانه ای محيط کشت می باشد . محيط کشتی که برای اين منظور فراهم می  شود علاوه بر نگهداری نبات بايد دارای خصوصيات زير باشد : تهويه در آن به  خوبی انجام گيرد ، آب و مواد غذايي کافی در خود ذخيره کند ، از نظر اقتصادی  مقرون به صرفه باشد ، عاری از آلودگيها بوده و بتوان آن را بدون اينکه اثر  سويي روی گياه بگذارد ضد عفونی نمود . گوجه فرنگی را می توان داخل  بسترهايي در خاک کف گلخانه کشت نمود . خاکی که برای اين منظور استفاده می  شود بايد پوک ، قوی و بافت آن شنی يا شنی لومی بوده و زهکشی در آن بخوبی  انجام گيرد . علاوه بر خاک محيط کشت های ديگری که در پرورش گوجه فرنگی  گلخانه ای استفاده می شود عبارتند از : 1 _ محيط کشت بذر از آنجا که پس از  جوانه زدن بذر ، بوته های گوجه فرنگی در گلدانهای ديگری نشاء می شوند لذا  برای کشت بذر به مواد غذايي چندانی احتياج نيست . در اين رابطه فرمول 1  برای تهيه محيط کشت بذر توصيه می گردد : فرمول 1 : لوم 2 قسمت به علاوه 1  قسمت پت به علاوه 1 قسمت ماسه که به هر پيمانه 45 گرم سوپر فسفات و 24 گرم  سنگ آهک اضافه می شود . 2 _ محيط کشت نشاء پس از جوانه زدن بذور ، نباتات  جوان را در داخل گلدان و يا جعبه های مخصوص نشاء می کنند . از اين مرحله به  بعد گياه حداکثر 10 تا 12 هفته و 6 تا 7 هفته و يا حتی برای محصولات ديررس  زمانی کوهتاتر در گلدانها نگهداری می شوند . فرمول 2 برای محيط کشت نشاء  پيشنهاد می گردد : فرمول 2 : 7 قسمت لوم به علاوه 3 قسمت پت به علاوه 2  قسمت ماسه که به هر پيمانه 24 گرم سنگ آهک و 120 گرم کود اضافه می شود . 3 _ محيط  کشت برای پرورش نبات به منظور پرورش گوجه فرنگی در گلدان ، کيسه های  پلاستيکی ، تغارهای پلاستيکی و غيره از فرمول 3 استفاده می شود . فرمول 3 : 7 قسمت لوم به علاوه 3 قسمت پت به علاوه 2 قسمت ماسه که به هر پيمانه حدود 45 گرم  سنگ آهک و 240 گرم کود اضافه می شود . 4 _ محيط کشت برای پرورش گوجه فرنگی  به روش هايدروپونيک در اين روش محيط کشت را معمولا از موادی مانند پيت موس  ، خاک اره و يا محلوط ورمی کوليت به نسبت مساوی از نظر حجم تهيه می نمايند  . چنانچه ورمی کوليت در اختيار نبود پرليت را می توان به نسبت 50 درصد  جايگزين آن نمود . ضمنا سنگ آهک دولوميت و سنگ گچ به مقدار 6 تا 9 کيلوگرم  در متر مکعب با هريک مواد فوق پيشنهاد می گردد . خاک اره به دليل وزن سبک ،  عاری از آلودگی و سهولت در جابجايي يکی از بهترين محيط کشتهايي است که  برای پرورش گوجه فرنگی در گلخانه به روش هايدروپونيک استفاده می شود . خاک  اره های نرم در مقايسه با خاک اره هايي که دانه های آن درشت است ترجيح داده  می شود ولی بايد توجه داشت که درجه ريزی خاک اره نبايد به ترتيبی باشد که  در اثر آبياری فشرده شده و مانع زهکشی گردد . علاوه  بر محيط کشتهايي که در بالا اشاره شد برای پرورش گوجه فرنگی به روش  هايدروپونيک از پوست صنوبر ، ماسه ، سنگريزه به قطر يک سانتی متر ، مخلوط  ماسه و پيت و مخلوط خاک اره و ماسه استفاد می گردد . از آنجا که از مخلوط  خاک اره و ماسه رطوبت به طور جانبی پخش می شود خاک اره به تنهايي ترجيح  داده می شود .گلخانه پرورش گوجه فرنگیگوجه فرنگي از جمله صيفی جاتی است که  به دلايل فراوان کشت آن قابل صرفه است. زيرا  اين محصول در غذاهای مختلف مورد استفاده قرار می گيرد و آنجا که به صورت  اصلی وجود ندارد به صورت رب گوجه باعث خوشمزگی غذا می شود.به همين دليل است  که در کشت گوجه فرنگی واريته هايی در نظر گرفته شده است که دقيقا با شرايط  مصرف گوجه فرنگی مطابق است. گوجه فرنگی ريز در اندازه های ۵ تا ۲۰ گرمی و  همين طور گوجه فرنگی هايی با اوزان تا ۲۵۰ گرم توليد شده است که به خاطر  استفاده از تکنيک های جديد علاوه بر مقاومت بالا در برابر بسياری از ويروس  ها و بيماری ها استعداد دوام و تازگی را تا مدت طولانی دارا می باشد. شايان  ذکر است که علاوه بر تنوع شکل و اندازه رنگ های زرد و نارنجی به کمک گوجه  فرنگی های قرمز آمده است.از عوامل مهمي كه در پرورش گوجه فرنگي گلخانه اي  بايد مورد توجه قرار گيرد داشتن يك گلخانه مناسب است . تامين حرارت ، تهويه  و همچنين آبرساني در گلخانه از نكاتي مي باشد كه هنگام ساختن گلخانه بايد  مورد مطالعه دقيق قرار گيرد .ساختمان گلخانهبه منظور پرورش گوجه فرنگي از  انواع گلخانه ها ( پلاستيكي يا شيشه اي ) در اشكال مختلف مي توان استفاده  نمود . اسكلت اين گلخانه ها از چوب و  فلز و احتمالا قسمتي از ديوارهاي آن از آجر يا سيمان ساخته مي شود . گلخا  نها هايي كه ديواره هاي آنها كاملا از شيشه و يا پلاستيك انتخاب شود نفوذ  حرارت و نور در روزهاي آفتابي به داخل گلخانه افزايش داشته ولي بعد از غروب  آفتاب حرارت بيشتري را از دست مي دهند . هر چند كه هزينه تامين حرارت  گلخانه هاي تمام شيشه اي خصوصا در مناطق سردسير سنگين مي باشد ولي شاغلين  اين حرفه به دليل استفاده از نور بيشتر ، از اين گلخانه ها استفاده مي  كنند . چنانچه در تهيه اسكلت گلخانه چوب به كار رود لازم است كه از تخته  هاي محكم استفاده كرده و آنها را با مواد شيميايي مناسب آغشته نمود . اسكلت  گلخانه بهخصوص اسكلتهاي چوبي را بايد به وسيله رنگهاي روشني كه نور را  منعكس مي نمايند رنگ آميزي كرد . براي اسكلت اين گلخا نه ها كه در ابعاد و  اشكال مختلف ساخته مي شوند مي توان از لوله هاي فلزي توخالي و ميله هاي گرد  توپر استفاده كرد كه ساده ترين آن طح نيم استوانه اي ( Quonset ) مي  باشد . پوشش گلخانه را علاوه بر شيشه مي توان از پلي اتيلن و فايبرگلاس  نيز تهيه كرد . در مناطقي كه سرد است دو لايه كردن پلي اتيلن به حفظ حرارت  داخل گلخانه كمك مي كند . گلخا نه هاي پلاستيكي در مقايسه با گلخا نه هاي  شيشه اي ، در شب حرارت كمتري را در خود نگهداري مي كنند . نكته ديگري كه در  ساخت اين گلخانه ها بايد مورد توجه قرار گيرد ارتفاع گلخانه است . گوجه  فرنگي گياهي است كه اگر خوب پرورش يابد از رشد طولي قابل توجهي برخوردار  خواهد بود . بنابراين در صورتيكه هدف برداشت محصول خوب باشد ، به دليل  محدود بودن سطح گلخانه بايد از ارتنفاع گلخانه استفاده كرد و به همين منظور  گلخانه هاي پرورش گوجه فرنگي را بايد با ارتفاع زياد احداث نمود . نكاتي  كه در تهيه گلخانه گوجه فرنگي بايد مورد توجه قرار گيرد عبارتند از :

• گلخانه طوري ساخته شود كه از سقف آن قطرات آب ريزش نكند .
• تهويه در آن به خوبي انجام شود . مسئله اي كه در فصل تابستان حائز اهميت است .
• گلخانه بايد داراي سيستم حرارتي مناسب باشد كه حرارت مورد نياز گوجه فرنگي تامين گردد .
•  به دليل نياز قابل توجه گوجه فرنگي به آب ، گلخانه بايد داراي آب كافي باشد .
• از نوع سيستم حرارتي استفاده شود كه سرويس خدماتي مربوطه در دسترس باشد .
• محل  احداث گلخانه حتي الامكان دور از سايه درختان و ساختمانها باشد . جهت  ساختمان گلخانه شمالي ـ جنوبي بوده و رديفهاي كاشت نيز شمالي و جنوبي در  نظر گرفته شوند .
• محل احداث گلخانه مجهز به برق باشد .
• از ديوار شمالي گلخانه كه مجهز به پنكه است به فاصله حدود 5/8 متر مانعي وجود نداشته باشد .
•  به منظور احداث چندين گلخانه نزديك هم فاصله هر گلخانه حدود 5/4 متر در نظر گرفته شود .
• يكي  از نكاتي كه در گلخانه ها مطرح است و بايد مورد توجه قرار گيرد مسئله  بهداشتي بودن محيط گلخانه مي باشد . معمولا پس از برداشت محصول گوجه فرنگي  مازاد آن را از گلخانه خارج نموده سپس سقف ، ديواره ها ، وسائل حرارتي و  تهويه ، كف گلخانه ، بسترها و گلدانها و به طور كلي تمام اشياء موجود در  گلخانه را به وسيله آب تميز كنند . به منظور ضد عفوني گلخانه و وسايل و  ادوات موجود در آن مي توان از محلولهاي پاك كننده شيميايي يا محلول 1 به 25  فرمالين استفاده كرد كه در اينصورت قبل از كاشت نشاء هواي گلخانه را بايد  كاملا تعويض نمودتهويه ساده ترين سيستم تهويه در گلخانه هاي گوجه فرنگي ،  نصب پنجره مي باشد كه بايد تعداد و اندازه آنها متناسب با حجم گلخانه بوده و  در جهات مناسب ديواره هاي گلخانه تعبيه نمود .

كانالهاي  پلاستيكي كه در طول گلخانه از سقف آويزان شده و از يكطرف توسط پنكه هواي  تازه به داخل آن هدايت مي شود يكي ديگر از روشهاي مناسب تهويه به شمار  ميرود . در اين روش معمولا پنكه هاي تخليه هوا باعث خارج شدن هواي گرم  گلخانه شده كه به جاي آن هواي تازه از سوراخهاي كانال پلاستيكي داخل گلخانه  مي گردد .استفاده از حرارت مصنوعي در گلخانهبراي گرم كردن گلخانه منابع  حرارتي مختلف مانند برق ، نفت ، گازوئيل ، چوب و آب گرم وجود دارد كه بسته  به هزينه از هركدام مي توان در مناطق گوناگون استفاده نمود . سيستمي  كه براي گرم كردن گلخانه ها در نظر گرفته مي شود بايد حرارت لازم را تامين  كرده و از آنجا كه كنترل درجه حرارت در اين گلخانه ها به خصوص انواع  پلاستيكي آن نياز به دقت زياد دارد استفاده از سيستم خودكار مناسبتر مي  باشد . گرم كردن گلخانه به وسيله لوله هاي آب گرم و يا كانالهاي پلاستيكي  كه بين رديفهاي گوجه فرنگي قرار ميگيرد ترجيح داده مي شود زيرا ضمن كاهش  رطوبت اطراف بوته ها ، حرارت بيشتري توليد مي كند .آبرسانيعلاوه بر آبياري  دستي به وسيله شلنگ كه يك روش ساده محسوب مي شود مي توان از آبياري قطره اي  در گلخانه هاي پرورش گوجه فرنگي نيز استفاده نمود . اين روش ضمن كنترل  يكنواخت رطوبت خاك ، برنامه آبرساني را سهل تر كرده و نيازمنديهاي مربوط به  آب و كارگر را كاهش خواهد داد . آبياري قطره اي ممكن است انواع مختلف  داشته باشد كه در زير به يك نوع آن اشاره مي شود . در اين روش لوله اصلي ،  آب را به داخل لوله هاي هدايت كننده اي كه داراي سوراخهايي به قطر 035/0  اينچ مي باشند رسانيده سپس توسط شلنگهاي بسيار نازكي به قطر  0.045تا 0.036  اينچ آب به داخل گلدان و يا در بستر كنار بوته ها منتقل خواهد شد . به  منظور پخش يكنواخت آب بايد طول لوله هاي هدايت كننده و قطر آن با فاصله بين  سوراخها و فشار آب تناسب داشته باشد . ضمنا لوله هاي هدايت كننده بايد  طوري نصب شوند كه شيب آنها به طرف بالا قرار نگيرد . اين سيستم آبياري كه  براي پرورش گوجه فرنگي در گلدان بسيار مناسب مي باشد نياز به پمپهايي براي  به جريان انداختن آب در لوله ها دارد كه بايد ظرفيت آن متناسب با تعداد  لوله هاي هدايت كننده آب و سوراخهاي آن تعيين شود . آبياري قطره اي در  روشهاي هايدروپونيك كه محلول غذايي از روي بستر در اختيار گياه قرار مي  گيرد مورد استفاده هاي فراواني دارد . سيستمهاي مختلف كاشت و پرورش گوجه  فرنگي در گلخانهBorder Cultureدر  صورتيكه خاك كف گلخانه خوب و عاري از آفات و بيماريها باشد اين روش يكي از  روشهاي ايده آل محسوب مي گردد . به همين دليل براي استفاده از اين روش بايد  قبل از ساختن گلخانه خاك مورد آزمايش قرار گيرد . از اين روش فقط در چند  سال اول كه خاك مناسب است استفاده شده و بعد از آن به روشهاي ديگر مثلا  استفاده از گلدان تبديل مي گردد . براي اين منظور بسترهايي در كف گلخانه  تهيه نموده و آنها را توسط راهروهاي سيماني با ديواره هاي كوتاه از هم جدا  مي كنند . معمولا در اين سيستم به جاي گلخانه از تونلهاي پلاستيكي نيز  استفاده مي كنند .خاكگوجه فرنگي براي گسترش ريشه هاي عميق و قوي خود احتياج  به زميني نرم و عميق دارد . بنابراين گلخانه بايد در محلي بنا شود كه  داراي خاكي نرم و قوي بوده و در آن زهكشي به خوبي انجام گيرد . از خاكهاي  سرد و مرطوب براي كشت گوجه فرنگي در گلخانه بايد بر حذر بود . چنانچه خاك  در اثر كشت مجدد مبتلا به آفات و امراض گردد بايد آن را تعويض كرد كه بدين  منظور خاكهاي زراعتي قوي كه قبلا در آن گوجه فرنگي كشت نشده باشد نتيجه  خوبي خواهد داشت ، استفاده كرد . همچنين مي توان با ضد عفوني آفات موجود در  خاك را از بين برد . گوجه فرنگي به خاكهاي قوي و خوب آماده شده PH آن  6.5 باشد نياز دارد . خاك را ابتدا شخم زده بعد از خارج كردن علفهاي هرز  مقداري كود حيواني حدود 10 كيلوگرم در مترمربع و گاهي پيت موس به مقدار 6  كيلوگرم در هر مترمربع به خاك بستر اضافه مي نمايند . چنانچه مقداري كمپوست  به خاك گوجه فرنگي اضافه شود در عملكرد محصول بي تاثير نخواهد بود دمای  مناسب: بهترين دما برای جوانه زنی ۳۰ درجه سانتی گراد می باشد و بعد از  جوانه زنی دما را تا ۲۴ درجه در مواقع روز و ۱۸ درجه در هنگام شب تقلیل می  دهیم.با توجه به اینکه بیشترین فعالیت ریشه ها در عمق ۳۰ سانتی متری خاک می  باشد قبل از انتقال نشاء های گوجه فرنگی به زمین اصلی باید بسترهای مناسب  که تا عمق ۸۰ سانتی متری قابلیت نفوذ ریشه را داشته باشد محیا نمود در این  صورت باید علف های هرز را پیش از انتقال نشاء حذف و پاکسازی نمود و بخصوص  از دو گیاه سس و گل جالیز نباید غافل گردید که این دو مشکلات فراوانی را  برای گیاه ایجاد می نمایند .بهتر است با رویت سس یا گل جالیز آنها را از  کنار بوته جدا کرده و پاکسازی نمود آنگاه مواد آلی و کودهای شیمیایی را در  اندازه مناسب و با راهنمایی آزمایشگاه های خاک شناسی تدارک دیده و استفاده  نمود بهترین Ph برای گوجه فرنگی ۵.5  تا 6.8 می باشد و تراکم کشت را بین ۲ تا 2.5 بوته در متر مربع می توان  انتخاب نمود. علاوه بر مسائلی که در مورد تراکم کشت خیار عنوان شد نحوه  پایین کشی بوته گوجه فرنگی دلیل دیگری است برای انتخاب تراکم بوته. شکل  بستر را می توان به صورت ذوزنقه که در بالا ۴۰ سانتی متر و در  پایین ۷۰ سانتی متر در نظر گرفته و به فاصله حدود ۵۰ تا ۶۰ سانتی تر از  یکدیگر روی بستر حفره هایی به اندازه گلدان های نشاء در ۲ طرف به صورت  زیکزاک و یا در یک خط ایجاد نمود. سپس نشاء گوجه فرنگی را در حفره ها قرار  داده و با اضافه کردن خاک یا پیت موس به اطراف آن بوته را در محل انتخاب  مستقر کرده و سپس آبیاری نمود تا نفوذ آب جایگزین هوای اضافی اطراف ریشه  گردد.هرس :همه می دانيم که هرس به منظور ايجاد تعادل بين رشد بوته شاخ وبرگ  و مقدار ريشه و ميوه است به همين منظور بوته گوجه فرنگی را تا زمانی که  به ۳۰ سانتی متری نرسيده است هرس نمی کنيم و اجازه می دهيم رشد خود را  انجام دهد زمانی که ارتفاع بوته به ۳۰سانتی متری رسيد اولين هرس را انجام  می دهيم. اين هرس شامل حذف گل ها و شاخه های فرعی است پس از انجام اين  مرحله هرس در تمام طول رشد بوته تمام شاخه های فرعی را حذف می کنيم و در  کشت های کوتاه مدت بعد از رسيدن بوته به ارتفاع ۳۰سانتی متری بوته را به  صورت دو شاخه به نخ های مهار می بندیم, با انجام این کار دیگر نیازی به  پایین کشی بوته نیست .بر اساس تجارب کیفیت و میزان محصول بوته ای که پایین  کشیده شده است بهتر و بیشتر است بدیهی است پس از رسیدن این دو شاخه به  ارتفاع مفید گلخانه جوانه انتهایی آن را حذف می کنیم تا گل های موجود در  بوته به میوه تبدیل شود. پس از برداشت محصول این بوته ها از گلخانه حذف شده  و زمین برای کشت بعدی آماده می شود . البته کشاورزان با تجربه جهت همسان  کردن اندازه میوه ها بر اساس بضاعت گیاه و نوع واریته گلها و یا میوه های  اضافی بر روی خوشه را هرس می کنند و به تعداد مشخصی از گلها اجازه می دهند  تا به میوه برسند . گوجه فرنگی گياهی است اتوگارد که معمولا قبل از باز شدن  گل تلقيح گل صورت گرفته است. به همين دليل به ندرت می توان در شرايط خاص  تلقيح خارجی را در آن مشاهده نمود.تلقيح :در فضای گلخانه هيچ گونه عامل  محرکی مانند باد و يا حشرات برای تلقيح وجود ندارد برای رفع اين مشکل می  توان به چند طريق عمل کرد. اول استفاده از زنبورهای مخصوص که عمر آنها فقط  يک فصل استو به طور غير مستقيم باعث شک به گياه شده و عمل لقاح را باعث می  گردد. دوم استفاده از ويبراتورهای برقی است که در هر دو يا سه روز يکبار با  لرزش خوشه ها عمل لقاح را صورت می دهد. راه سوم اين است که می توان در کشت  زمستانه از هرمن تلقيح کننده استفاده نمود. و بالاخره راه چهارم اين است  که با ايجاد شک در سيمهای مهار و يا ضربه مستقيم بر روی گلها باعث گرده  افشانی يا در نهايت عمل تلقيح گرديم. نکته حائز اهميت در عمل تلقيح  گلهای بوته گوجه فرنگی دمای موجود در گلخانه می باشد که بايد  بين ۲۰ تا ۲۵ درجه بوده و رطوبت آن نيز کم باشد زمان تلقيح : بهترين زمان  برای اين کار بين ساعات ۱۱ تا ۲ بعد از ظهر می باشد که فضای گلخانه از  رطوبت کمتر و دمای بيشتری برخوردار است به همين خاطر امکان تلقيح در  دمای ۲۸ تا ۳۰ درجه کاهش می يابد و در دمای ۱۳ تا ۱۵ درجه امکان تلقيح وجود  ندارد و عدم تلقيح گل ريزش گل را در پی خواهد داشت. به هر حال پس از تلقيح  گل ميوه بين ۱۸ تا ۳۵ روز زمان لازم دارد تا قابل برداشت باشد٫ و حالا  بوته گوجه فرنگی به زمان ثمر دهی خود رسيده و در اين مرحله بايد به گونه ای  برخورد نمود که حداکثر برداشت را کسب کرد. زمانی که برگ های نزديک به هر  خوشه ميوه چيده می شود ميوه امکان بهتری برای رنگ گيری پيدا می کند. نکته  قابل ذکر ديگر اينکه بدیهی است ۵۰درصد خوشه ميوه رنگ بگيرد و ۵۰ درصد ديگر  از حالت سبز بودن تغيير رنگ داده و رفته رفته قرمز خواهد شد. بنابراين در  صورتی که نيمی از خوشه واريته کلاستر به رنگ نهايی در آمده باشد می توان ان  را چيد و به بازار عرضه نمود. چنانچه مسافت مزرعه تا بازار کم باشد و نيمه  سبز خوشه فرصت رنگ پذيری نداشته باشد می توان از محلی که دمای آن گرمای  مناسبی جهت تغيير رنگ گوجه دارد استفاده نمود. در صورتی که واريته ها به  صورت کلاستر و يا همرس نباشد بهتر است گوجه های رسيده را در زمان خاص خود  برداشت کرد. مسلما اندازه گوجه فرنگي هر چقدر درشت تر باشد زمان تبديل گل  به ميوه و رسيدن آن هم طولانی تر خواهد بود. امروزه بسياری از کشاورزان به  خاطر تقاضای مناسب مصرف کننده تمايل زيادی به کشت گوجه های چری دارند و اين  به دليل ميزان باردهی فراوان رنگ های قرمز صورتی و زرد و شکل های مختلف آن  است که باعث قيمت بالای اين واريته شده است. زمانی که بوته ها به سقف مفيد  گلخانه می رسند لازم است برگ های پائين را هرس نمود و اگر نخ ها به صورت  قرقره ای به سيم آويزان است می توان با بازکردن ۳۰ تا ۵۰ سانتی متر از نخ  قرقره در يک جهت نخ ها را روی سيم حرکت داده که اين عمل باعث می شود ساقه  از پائين روی بستر و یا شاسی های مخصوص قرار گیرد و انتهای بوته در  فاصله ۳۰ تا ۵۰ سانتی متری سقف مفید گلخانه برسد. این روش به کشت دراز مدت  مربوط می شودباید توجه داشت که زمین کشت گوجه فرنگی باید کاملاً آفتاب­گیر و  شیب آن حتی المقدور از شمال به جنوب باشد و به تجربه ثابت شده است که بوته  هایی که در کنار دیوار شمالی قرار دارند زودرس تر و شاداب ترند ، سرمای  نابهنگام بهاره موجب از بین رفتن تمام بوته ها می­گردند و در مناطق سرد  بایستی در زیر شاسی حرارت مورد نیاز آن تأمین گردد .

نوع خاک : گوجه  فرنگی در زمینهایی که دارای خاک تازه و بکر باشند به عمل می آید ولی  بایستی به حد کافی کود پوسیده حیوانی در یک هکتار زمین پخش کرده و خاک را  برگردان کرد و در هنگام بهار 2 هفته قبل از کاشت مقدار 1200 کیلو کود  شیمیایی مخلوط کودهای مختلف به نسبت 4 قسمت نیترات دوسود ، 2 قسمت سولفات  دوپتاس و 6 قسمت سوپرفسفات به خاک داده و آنرا با خاک مخلوط می­نمایند ،  می­توان به جای سوپرفسفات پودر استخوان مصرف نمود .

طرز کاشت گوجه فرنگی :  باید دقت کرد که نشا گوجه فرنگی چنانچه بدون خاک حمل و نقل شود تأثیر  بسیار بدی در رشدونمو و بالاخره تولید محصول و مخصوصاً حساسیت شدید نسبت به  حمله آفات پیدا می­نماید . بنابراین  بایستی نشای آنرا در گلدانهای استکانی و یا در جعبه های محتوی خاک حمل و  نقل نمود بهترین فصل در نقاط معتدل برای نشاکاری آن ، نیمه دوم خردادماه  است .به  گلدانهای نشای گوجه فرنگی که ارتفاع بوته آن به 20 سانتیمتر رسیده است روز  قبل از کاشت آب داده و برای خارج کردن بوته از داخل گلدان انگشتها را روی  گلدان حائل نموده و محتویات گلدان را با یک ضربه که کناره گلدان به لبه سنگ  وارد آورده و به کف دست منتقل می­نمایند و بدون آنکه اطراف ریشه دست بخورد  در گودالی که به همین منظور روی ردیف هایی که فاصله آنها 75 سانتیمتر است  به فاصله 45 سانتیمتر از هم آماده نموده­اند می­کارند و اطراف آنرا خاک  مخلوط با کود ریخته و با دست فشار می­دهند تا هوای اطراف ریشه خارج گردد و  چنانچه نشا قبلاً زیر شاسی یا نایلون پرورش داده شده مجدداً برای چند روزی  روی بوته ها را نایلون می­کشند تا گیاه به حالت اولیه خود برسد سپس پوشش را  برمی­دارند.در  2 هفته آخر، قبل از انتقال نشا به زمین اصلی باید آنرا به محیط خارج عادت  داده و به همین جهت در طول روز و مواقعی که هوا گرم است دریچه های گلخانه  را باز کرده و در هنگام عصر آنها را می­بندند . در روزهای آخر چنانچه بوته  ها در مقابل نور آفتاب پژمرده نشوند ، برای انتقال به محیط خارج آمادگی  پیدا نموده اند اما باید توجه داشت که سرمای ناگهانی ، همه بوته ها را از  بین خواهد برد . در موقع کاشت بایستی حتماً نصف بیشتر از ساقه نشا در خاک  گذاشته شود .چنانچه  درجه حرارت خاک کمتر از 10 درجه باشد بذر گوجه فرنگی در داخل شاسی رشد و  نموی ندارد ولی در درجات بالاتر رشد خوبی داشته به طوریکه در حرارت 20 درجه  در مدت 8 روز اولین جوانه آن ظاهر می­گردد . به طور معمول در هر یک صد گرم  بذر گوجه فرنگی ، بالغ بر 40 هزار عدد بذر وجود دارد بدیهی است کلیه  بذرهای کاشته شده به ثمر نمی­رسد و در هنگام نشاکاری مقدار قابل توجهی به  علت رشد کم و یا آفت زدگی از رده خارج می­گردند به طور متوسط مقدار بذر  لازم برای نشاکاری زمین که گوجه فرنگی بعداً در آن کاشته می­شود 2000-500  گرم در هکتار می­باشد پس از آنکه بوته ها کاشته شدند باید مزرعه را به حد  کافی و به طور فراوان آبیاری نمود .فاصله  خطوط کاشت برای واریته هایی که پایه آنها بلند است حدود 80 تا 120 سانتی  متر و جهت ارقام پایه کوتاه 70 تا 110 سانتی متر می باشند. فاصله بین بوته  ها برای واریته های فوق 40 تا 60 سانتی متر باید در نظر گرفته شوند پس از  چندی که بوته ها شروع به رشد کردن نمودند برای اینکه محصول مرغوبتری داشته  باشیم باید مقدار کمی از شاخه های آن را هرس نمائیم. چنانچه پای هر بوته  کمی خاک داده شود مطلوبتر است.وجین کردن و سیخک زدن اطراف بوته ها از جمله  کارهای ضروری است که باید صورت گیرد.کاشت را به طریقه پشته با جوی عمیق یا  پشته با جوی کم عمق که همان سیستم فارو می باشد انجام می دهند. طریقه دوم  معمول تر و متداولتر است به خصوص در مزارع وسیع مقرون به صرفه خواهد بود.  باید توجه داشته باشند با در نظر گرفتن فواصل فوق الذکر در هر پشته فقط یک  طرف آن را کشت نمایند.در دوران فعالیت گیاه باید از دادن کود شیمیایی به  طور سرک استفاده نمود.از آفات مهم این نبات یک شب پره زمستانی است که خسارت  وارده آن بدین قرار است وقتی گیاه جوانه زد و کمی رشد نمود لارو یا کرم شب  پره مزبور جوانه ها ، برگها و ساقه های آن را مورد حمله قرار می دهد. این  آفات در زمستان در حال لاروی در بستر نبات به سر برده و پس از مدتی تبدیل  به شفیره شده و این شفیره پس از چند روز تبدیل به پروانه که همان شب پره  باشد می گردد. پروانه ماده آن در روی خاک یا در روی علفهای هرزه تخم ریزی  کرده و مجددا تبدیل به لارو شده و دوران فوق را سپری می سازد.جهت مبارزه با  این آفت می توان با زدن شخم عمیق پس از برداشت محصول و نیز با دادن یخ آب  در زمستان لاروهای این آفت را که در درون خاک زیست می نمایند از بین برد و  از طرفی چون شب پره مورد بحث تخم خود را روی علفهای هرزه میگذارد لذا از  بین بردن علفهای هرزه یک از طرق مبارزه با این آفت است.مبارزه شیمیایی را  نمی توان از نظر دور داشت و آن بدین طریق است که با پاشیدن طعمه مسموم در  سطح مزرعه نسبت به معدوم ساختن آن اقدامی است اساسی بدین نحو که مقدار 800  گرم لیندین 25 درصد را با 80 کیلوگرم سبوس و دوحلب آب مخلوط نموده و به  نسبت هر 60 کیلو طعمه در یک هکتار مصرف نمائیم. پاشیدن طعمه حتما باید در  هنگام عصر صورت گیرد زیرا لاروها در این هنگام است که به سطح زمین آمده و  پس از تغذیه طعمه مسموم شده و نابود می گردند.آفت دیگری که این نبات را  تهدید می کند شته است .این شته ها به وسیله خرطوم خود شیره برگها را مکیده و  از آنها تغذیه نموده بالنتیجه نبات را ضعیف می نمایند.این آفت از خود ماده  چسبنده ای ترشح نموده و روی گیاه را آغشته کرده و آن را از بین می  برد.بعضی از آنها هنگام زمستان به صورت پوره و برخی دیگر به صورت تخم در  روی نبات و یا در بستر نبات زندگی می کنند. جهت مبارزه با این آفت بهتر است  با یکی از سموم مالاتیون 50 درصد یا دیازینون 20 درصد به نسبت حدود 1.5  لیتر در هزار لیتر آب مخلوط کرده و مزرعه را سمپاشی نمایند.مبارزه دیگر  اینکه بلافاصله پس از برداشت محصول زمین را شیاری عمیق زده علفها و مانده  های گیاهان را در زیر خاک نمایند.آب دزدک نیز به نوبه خود یکی ازآفاتی است  که گوجه فرنگی را مورد حمله قرار می دهد.این آفات از ریشه و ساقه گیاه  تغذیه می کند و آن را نابود می سازد.آب دزدک در هنگام فصل زمستان به طور  حشره کامل در زیر  خاک مشغول درست کردن لانه شده و در آنجا تخم ریزی می  نماید.پوره ها پس از چند روز از این تخمها خارج شده و تا چندی در خاک به سر  برده و رشد نموده و سپس از لانه خارج گشته و حمله باین محصول و سایر  محصولات را آغاز می کنند. مبارزه با این آفت در فصل چمنکاری توضیح داده شده  است.آفت دیگری که به این گیاه لطمه وارد می سازد حشره بسیار کوچکی است در  حدود یک میلیمتر به نام تریپس که رنگ آن زرد مایل به خاکستری است.این حشره  از شیره برگها و رگبرگهای گیاه تغذیه می کند .در اثر این تغذیه لکه های  سفیدی که بعدا قهوه ای رنگ می شوند در روی نبات حاصل شده و برگها شروع به  ریختن می نمایند.بعضی از این حشرات در پشت برگها جمع می شوند. این آفت از  نظر کیفیت و کمیت به محصول لطمات زیادی وارد می سازد. حشره مورد بحث در  زمستان گاهی به صورت حشره کامل و گاهی به صورت پوره در خاک و در علفهای  هرزه به سر برده و در هنگام فروردین یا اردیبهشت به گیاه حمله می  کند.مبارزه شیمیایی آن بدین ترتیب است که به نسبت 5/1 لیتر مالاتیون 57  درصد را با 1000 لیتر آب مخلوط نموده و مزرعه را سمپاشی نمایند.مبارزه  مکانیکی یا زراعی آن این است که اولا علفهای هرزه و مانده گیاهان را جمع  آوری و از بین ببرند.ثانیا در زمستان با دادن یخ آب آن را نابود  سازند.بیماری فوزاریوم که یک بیماری قارچی است رنگ برگهای گوجه فرنگی را به  رنگ آجری متمایل به قهوه ای در آورده پس از چند روز برگها خشک شده میریزند  .پیشگیری آن بهاین ترتیب است که سعی کنند آبیاری این نبات را در هنگام صبح  یا عصر انجام دهند، شمنا آب را طوری در جویها جاری سازند که داغ آب کمی  پایین تر از طوقه نبات باشد و بالاخره رعایت تناوب زراعی را در کشت این  نبات بنمایند.مطلب قابل توجه برای مبارزه با آفات کلیه سبزیجات که شرح داده  خواد شد این است چنانچه چندین نوع آفت در آن واحد به گیاه حمله نمودند در  این صورت باید برای تشخیص انواع آفت و کسب دستور لازم برای سمپاشی نمونه ای  از شاخ و برگ گیاه را به اداره کشاورزی محل ارائه نمائیم .چنانچه این  دسترسی مقدور نباشد از سم د . د باپ به نسبت 40 گرم در 20 لیتر آب مزرعه را  سمپاشی می نمائیم.ارقام گوجه فرنگی مشروحه زیر که وسیله مؤسسه اصلاح و  تهیه نهال و بذر توصیه شده بدین توصیه شده بدین شرح اند:گوجه فرنگی ردکلاد (red cloud) دارای بوته های متوسط و محصول قرمز بوده و برای نواحی گرم مناسب کاشت است.رقم وسترن رد( western red) دارای بوته های بلند و دارای محصول زیاد و میوه آن بزرگ و قرمز و جهت مناطق سردسیری و معتدل مناسب است.واریته ردتاپ (red tap) دارای بوته های بلند ، میوه درشت کروی شکل و محصول فراوان است.گوجه فرنگی اوربانا(urbana)  دارای محصول فراوان ، خوش رنگ و خوشمزه میوه آن کروی شکل و جنس آن مرغوب می باشد.رقم پا کوتاه آلمانی (kronbush) دارای  بوته کوتاه میوه آن گرد و کوچک و جهت مناطق معتدل مناسب می باشد و بالاخره  امپریال نیز یکی از ارقام توصیه شده است.میزان و فاصله دو آبیاری این نبات  و سایر سبزیجاتی که شرح آن بیان خواهد شد بسته به جنس زمین ،نوع محصول و  گرمی هوا فرق می کند در هر حال چون اکثر سبزیجات دارای ریشه های سطحی هستند  بنابراین غفلت در امر آبیاری موجب پژمردگی و نقصان محصول خواهد شد و آب  زیاد نیز به آن زیان خواهد رساند.همه‌ی باغبانان از" مارتا استیوارت" گرفته  تا" دون کورلئون" گرجه فرنگی پرورش می‌دهند. این تکنیکها برای اینکه  بتوانیم گرجه فرنگی را به طور کارآمد بکاریم ، بر طبق گفته های متخصصان  گاردنیگ "پن استیت" عملی و ماثر خواهند بود .اگر  دمای هوا کاهش یافت و بعد از کاشتن، سرمای شدید شروع شد ، پیتر فریتی  پرفسورمحصولات نباتی در دانشکده علوم کشاورزی پیشنهاد میدهد که گیاه را با  کاغذ و یا پارچه‌ای بپوشانید . همچنین هشدار میدهد که پوششهای پلاستیکی در  صورتی که گیاه را لمس کنند موجب یخ زدنشان می‌شود .
شرکت مزرعه سبز نیاک تکنیکهای کاشت گوجه فرنگی را به این صورت پیشنهاد می‌دهد :
کاشت :  گیاه گوجه فرنگی باید در ساعات اولیه عصر کاشته شود تا اینکه فشار و صدمات  گرمای خورشید بر روی گیاه کاهش یابد . دکتر فریتی متذکر می‌شوند که گورجه  فرنگی بعد از جابهجایی برای کاشت مجدد به شرایط هوایی سرد و مرطوب نیاز  دارد. و بهتر است تا گیاه را از ریشه تا اولین برگ گیاهان بر روی ساقه آن  در خاک قرار دهید ، این امر موجب میشود که ریشه در خاک محکم تر شود.
تکیه دادن بر روی چوب  : توصیه می گردد که هنگامی که در حال کاشتن گیاهتان هستید، آن را بر روی  چوبی تکیه دهید و یا ببندید . ایشان میگویند که با این کار شما گیاهتان را  از نارحتی یا شکستگی قسمتهایش خلاص می‌کنید .
بلا فاصله آبیاری کنید  : باغبانان باید کودهای (شیمیایی) اولیه قابل حل در آب را به صورت نصف  میزان پیشنهاد شده آن استفاده کنند . او پیشنهاد میکند که از حدود 9 لیتر  آب برای هر گیاه جهت بدست آوردن نتایج بهتر استفاده کنید .
کودها  : ایشان می‌گویند که باید ازکودهای با فسفر بالا استفاده شود . ( فسفر  بالا یعنی اینکه رقم وسط این فورمول حداقل سه یا چهار برابر از دورقم دیگر  بزرگتر باشد ، مانند : 12-48-12 یا 10-55-10 )
آبیاری بیشتر  : گیاه گوجه فرنگی باید هر هفته تا ده روزاگر باران نباریده باشد باید  آبیاری شود. باغبانان باید طوری خاک را آبیاری کنند که 10 تا 12 سانتیمتر  زیر خاک نیز خیس باشد .
بستن : دو هفته بعد از کاشتن ، ساقه ها باید با نخ نرم ، نوار پارچه و یا رشته ایی به چوب بسته شود.

اضافه  کردن مواد مغذی : پنسیلوانیا به خاطر اینکه خاکهای غنی از کلسیم دارد  باغبانان باید منیزیم را به خاک بیفزایند . گوجه فرنگی به میزان زیادی از  منیزیم نیاز دارد ، که این ماده با اضافه کردن سنگ آهک با منیزیم بالا و یا  حتی سنگ آهک دولومیتیک با منیزیم بالا می‌تواند به دست آورد. اگر گیاه به  منیزیم نیاز داشته باشد برگهای پایینی آن شرع به زرد شدن می‌کنند . هنگامی  که گیاه در ضعف قرار دارد ، آفت اولیه یعنی مرضی که به گوجه فرنگی حمله  میکند میتواند پیشرفت کند و به محصول گوجه فرنگی صدمه بزند .

کنترل حشرات و آفات  : باغبانان میتوانند در باغهای کوچک با شکستن برگهایی که علامت مرض یا  حشره در آن قرار دارد ، آفات را کنترل کنند. پیشنهاد میکنیم که برگهای  بیمار را در کیسه پلاستیکی قرار دهند و آن را بیرون بیاندازند . و اگر  وضعیت خیلی خراب است آنها باید توسط سمپاش ها ، سم پاشی کنند . 40 روز  بعداز گل دادن گیاه یا 65 تا 80 روز بعد از جابجایی برای کاشت مجدد ، اولین  گوجه فرنگی ها باید نمایان شوند . برای بدست آوردن بهترین طعم و مزه ،  باغبانان باید صبر کنند تا گوجه فرنگی به رنگ کاملش برای چیدن برسد . او  اضافه میکند که گوجه باید کمی سفت باشد نه شل .حتی اگر آشپزها یا باغبانان  گوجه را قبل از اینکه کامل برسد بچینند ، که هر گوجه ایی که حداقل اثری از  رنگ را داشته باشد تا هنگامی که در یخچال گذاشته نشده اند ویا سرد نشده اند  رسیده خواهند شد . اینکه چقدر طول میکشد تا رسیده شود بستگی به اندازه نوع  و دیگر عوامل دارد . بهتر است که از تجربیات خودتان استفاده‌کنید.گیاه  گوجه تا رسیدن اولین سرما ( سرمای کشنده ) تولید کردن گوجه را ادامه میدهد .  اگر شما می‌دانید که سرما دارد میرسد ، بروید و تمامی آنها را بچبنبد .  انهایی که اثر رنگ در آنها دیده می‌شود خواهند رسید ، و سبز ها نیز می‌توان  سرخشان کرد و یا طبق ذاعقه پخت شوند

عملیات زراعی :در  مناطقی که 4-3 ماه از سال ، آب و هوای معتدل و آفتابی و کمی خشک دارند  بایستی رطوبت خاک را به طور یکنواخت نگهداری نمود و از بادهای شدید محفوظ  باشد و درجه حرارت مناسب برای پرورش بوته گوجه فرنگی بین 35-20 درجه است .بوته  گوجه فرنگی به بوته توتون و درخت گردو حساس است و چنانچه در مجاور آنها  کاشته شود ، خوب رشد نمی­کند . آنهایی­که بوته گوجه فرنگی را در گلدان  پرورش می­دهند ، نبایستی گلدان آنرا در دریچه آشپزخانه قرار دهند ، زیرا  بوی گاز موجب متوقف شدن رشد آن می­گردد.به  طور کلی برای آبیاری مزرعه حداقل هفته ای یک مرتبه آبیاری تمام مزرعه  ضرورت دارد و در تمام مدت رشد بایستی خاک مزرعه را سله شکنی نمود و علفهای  هرز را از بین برد و از مزرعه خارج نموده و سوزاند ، زیرا بسیاری از  بیماریها و آفات ، به وسیله علف های هرز منتقل می­شوند برای هدایت شاخه  بوته های گوجه فرنگی می­توان از داربست چوبی و یا پلاستیکی ویا فلزی  استفاده نمود . در هر صورت بایستی از تماس میوه  گوجه فرنگی با خاک جلوگیری  نمود .لازم  به یادآوری است که در هنگام رشد شاخه ها معمولاً تعداد شاخه غیر بارور در  کنار شاخه های بارور به وجود می آید ، این شاخه های اضافی را باید از بوته  جدا نمود تا کلیه مواد غذایی گیاه به مصرف میوه برسد . طبق تجربه ، چنانچه  از هر شاخه فقط 2 شاخه بارور نگهداری شده و بقیه هرس شوند ، مقدار محصول  بیشتر و انواع آن مرغوبتر خواهد شد .لازم  به تذکر است که عمل هرس کردن باید تا آخر فصل ادامه داشته باشد . زیرا اگر  هرسی فقط یک مرتبه انجام گیرد شاخه های بالایی ، بیش از حد رشد کرده و عده  ای از شاخه ها که میوه نمی­دهند قوت گیاه را می­گیرند .گاهی  شکافهایی روی میوه به وجود می آید علت آن خشکی طولانی مزرعه است که ناگهان  با یک آبیاری فراوان مواجه می­شود و موجب ترک خوردگی گوجه می­شود ،  بنابراین باید مزرعه را به طور مرتب و به طور یکنواخت آبیاری نمود .چون  جوانه هایی که در آخر فصل تشکیل می­شوند ، دیگر نمی­توانند گل خود را به  ثمر برسانند لذا بایستی کلیه جوانه هایی که در آخر فصل تشکیل می­شوند قطع  نمود تا میوه های موجود به ثمر برسد .باید  توجه داشت در تمام مدت سال که هرس انجام می­گیرد نبایستی بیش از حد بوته  را لخت کرد زیرا در هر صورت برگها هستند که مواد غذایی میوه را تهیه نموده و  برای ذخیره به داخل میوه می­فرستند .

برداشت گوجه فرنگی :پس  از آنکه گوجه فرنگی گوشت دار شد و آماده تغییر رنگ گردید ، می­توان آنرا  چید و برای حمل به شهرهای دوردست با دقت به طوریکه به آن فشار وارد نیاید  بسته بندی کرد . معمولاً 6 روز پس از شروع تغییر رنگ ، گوجه ها آماده  برداشت می­شوند .برای چیدن گوجه فرنگی بهتر است میوه را با دست راست گرفته و به طرف راست یا چپ چرخاند و با یک حرکت جزئی میوه از بوته جدا می­شود .در  آخر فصل پاییز که امکان سرمازدگی به بوته ها داده می­شود ، بهتر است گوجه  های کال را چیده و در جعبه های چوبی قرار داد و در محلی که امکان نفوذ سرما  در آن وجود ندارد انبار نمود معمولاً بهای گوجه فرنگی کال در آخر فصل ،  چندین برابر بهای گوجه فرنگی رسیده در وسط فصل است .

مقدار  محصول گوجه فرنگی از هر بوته3 تا 3.5 کیلوگرم است و این میزان با واریته  های مختلف و طرز پرورش و هرس و کود متفاوت است و همچنین تا 5 و 6 کیلو از  هر بوته می­توان محصول برداشت کرد و در هر هکتار با محاسبه 40 هزار بوته در  هکتار بین 160-120 تن و در مورد خاص تا 200 تن گوجه فرنگی می­توان بدست  آورد در موقع چیدن محصول چنانچه دمبرگ همراه با میوه چیده شود علاوه بر  اینکه میوه را بهتر می­توان نگهداری نمود و خطر حمله قارچ Cladosporium به گوجه نیز وجود ندارد .

بذرگیری :چون  در اثر تلافی بوته های مختلف با یکدیگر بذرهای به دست آمده ، دارای درجه  خلوص کامل نیستند و غالباً خاصیت نژادی خود را از دست می­دهند ، لذا برای  به دست آوردن بذر خالص ترجیح داده می­شود تعدادی از نشاهای سالم و قوی را  دور از دسترس و در کناری کاشته و مراقبت کامل از آنها به عمل آمده و فقط  تعداد محدودی گوجه روی هر بوته باقی بگذارند و بقیه گلها را حذف می­کنند پس  از آنکه گوجه ها رسیدند بذر آنها را جدا کرده و روی پارچه خشک کرده و قبل  از آنکه کاملاً خشک گردد از پارچه جدا نموده و روی کاغذ ریخته و نگه  می­دارند تا کاملاً خشک شود سپس در قوطی در بسته و محفوظ برای استفاده سال  بعد ذخیره می­کنند.

مشخصات گياهشناسی : گوجه فرنگی از گياهان عالی گلدار ، از راسته دو لپه ای ها ، از خانواده solonaceae ، از جنس  lyopersicon می  باشد. اين گياه دارای واريته های بسياری است که ممکن است برای استفاده از  ميوه آن و يا تزئينات کشت شوند . ريشه آن عميق و گاهی به طول يک متر می رسد  که چنانچه نشاء شود توليد ريشه های جانبی قوی خواهد کرد. ساقه جوان گوجه  فرنگی علفی ، گرد ، صاف ، شکننده و کرکدار بوده که در اثر مسن شدن گوشه  دار، سخت و تقريبا خشبی می گردد . ساقه خزنده و منشعب به طول 5/1 متر می  رسد ولی بعضی از واريته های آن به نام validum دارای  ساقه کوتاه ، محکم و ايستاده است و در هوا بدون کمک قيم می ايستد. برگهای  اين گياه متناوب و مرکب می باشد که بزرگی آنها نسبت به واريته های مختلف  يکسان نيست. رنگ برگها سبز روشن و پشت آنها معمولا کرکدار است . گلهای کوچک  گوجه فرنگی به صورت خوشه در روی ساقه بين دو گره ظاهر می شود . 5 گلبرگ  زرد رنگ به هم پِوسته دارد که در انتها از هم جدا هستند . گلبرگها برگشته ،  پهن و نيزه ای شکل می باشند . کاسه گل سبز رنگ دارای 5 کاسبرگ بلند و  کشيده يا نيزه ای شکل که در ابتدا کوچکتر از گلبرگها بوده ولی با رشد ميوه  بر طول آن افزوده می شود . پرچمها 5 عدد با بساکهای بزرگ که در روی ميله  کوتاهی قرار می گيرد . ميوه گوجه فرنگی سته و از 2 تا چند حفره تشکيل شده  است . ميوه ها گوشتی و دارای تعداد زيادی تخم های قلبی شکل کوچک می باشد.  رنگ و شکل ميوه ، دير يا زودرس بودن ميوه ، گوشتی يا آبدار بودن ميوه و  بالاخره صاف يا چروک بودن ميوه در واريته های مختلف گوجه فرنگی متفاوت است .  بذر گوجه فرنگی کوچک ، سبک ، پهن و سفيد رنگ است و تا حدود 4 تا 5 سال قوه  ناميه خود را حفظ می کند. تشکيل ميوه در بوته  گوجه فرنگی تابع چند عامل است که در يکديگر تاثير متقابل دارند . اين عوامل  عبارتند از مواد غذايي ، درجه حرارت و طول مدت روز . از طرف ديگر تلقيح در  گلهای گوجه فرنگی بسيار دشوار بوده ، رطوبت زياد هوا و يا ريزش آب روی  گلها در هنگام تلقيح ميزان ميوه دهی را به شدن پايين می آورد.  

شرايط لازم برای پرورش گوجه فرنگی در گلخانه

حرارت:  حرارت يکی از عوامل مهم در پرورش گوجه فرنگی است . برای تهيه نشاء گوجه  فرنگی گلخانه هايي که دارای حرارت يکنواختی بين 18 تا 20 درجه سانتيگراد  باشد نتيجه مطلوبی داشته و از اين مرحله به بعد حرارت بين 16 تا 18 درجه  سانتيگراد در روز و 12 تا 14 درجه سانتيگراد در شب برای گياه مناسب شناخته  شده است .لازم به ذکر است که در  روزهای آفتابی حرارت گلخانه به 21 تا 24 درجه سانتيگراد افزايش پيدا می کند  ضمنا با نزديک شدن شب بايد درجه حرارت به سرعت کاهش و با شروع روز سريعا  افزايش داده شود . اين مطلب بيانگر اين است که حرارت گلخانه به نور بستگی  دارد و بايد حرارت و نور تواما کنترل شود . نامنظم بودن حرارت اثراتی بر  روی بوته های گوجه فرنگی و عملکرد محصول می گذارد که در زير به برخی از  آنها اشاره می شود. چنانچه در طول  روز حرارت زياد و در شب کم شود در رشد نباتات اختلالی ايجاد می شود . علت  اين امر اين است که غذای ساخته شده توسط برگها در هوای گرم روز اگر در شب  حرارات کم باشد نمی تواند کاملا مورد استفاده قرار گيرد که نتيجتا برگها  پيچش پيدا کرده ، گياه کوتاه و ميوه ها شکاف خورده و کوچک می شوند

- در صورتيکه حرارت در شب زياد باشد گياهان ضعيف و دراز و باريک شده و ميوه ها ريز می شوند .

- اگر  بوته گوجه فرنگی شبانه روز در حرارتهای پايين نگهداری شود دارای رشد بدتری  بوده در حاليکه پرورش آن در حرارتهای زياد در طول شبانه روز رشد آنها را  تسريع کرده و معمولا توليد ميوه های زودرس و کوچک می نمايد . هر چند در  مجموع عملکرد محصول در واحد سطح بيشتر نخواهد بود  

به  طور کلی حرارتهای خيلی بالا سريع تر از حرارتهای پايين تر از حد مطلوب  موجب مرگ گياه خواهد شد . لازم به يادآوری است که حرارت محيط کشتی که در آن  گياه پرورش می يابد در عمق 10 تا 15 سانتی متری نبايد از 15 درجه سانتی  گراد کمتر باشد.

نور:  گوجه فرنگی احتياج فراوانی به نور دارد بنابراين در نقاطی که زمستان و  پاييز نور کافی نمی باشد بايد نسبت به جهت گلخانه ، نوع پوشش و محل آن دقت  کافی به عمل آيد تا نياز به استفاده از نورهای مصنوعی نباشد . کمبود نور  بخصوص در ماههای زمستان باعث کاهش رشد و نمو گياه شده ، تشکيل گل و رشد  ميوه را مختل می سازد . متوسط شدت نور لازم برای گوجه فرنگی 20000 لوکس  معين شده است

سرمايه  گذاری در جهت تجهيز گلخانه به لامپهای فلورسنت به منظور رفع کمبود نور به  ويوه در مرحله تهيه نشاء و نقاطی که دارای آب و هوای ابری می باشند ضروری  است . برای نشاء های جوان ساعات روشنايي نبايد بيش از 17 ساعت در شبانه روز  بوده که معمولا 17 تا 21 روز تکرار می گردد  

آب:  گوجه فرنگی برای رشد و نمو سريع خود و همچنين به خاطر محصول زيادی که  توليد می کند نياز فراوانی به آب دارد . از علل ديگر مصرف آب زياد در اين  گياه می توان به تبخير آب اشاره نمود زيرا در اثر تهويه که برای پايين  آوردن رطوبت محيط لازم است تبخير شدت يافته و در نتيجه نياز گياه به آب  افزايش می يابد . کنترل دقيق مقدار و زمان آبياری در برقراری تعادل بين رشد  رويشی و زايشی گياه و در نتيجه ميزان باروری و کيفيت محصول گوجه فرنگی  موثر خواهد بود . اين عمل هر چند مشکل است ولی استفاده از رطوبت سنج می  تواند کمکی در اين راه محسوب شود. کم  يا زياد شدن دفعات آبياری و نامرتب بودن آن مخصوصا در اواخر دوره رشد گياه  و موقع رسيدن ميوه دچار پاره ای از بيماريهای فيزيولوژی می شود . در  روزهای گرم آفتابی اگر آّب کافی در اختيار گوجه فرنگی قرار نگيرد پژمرده  شده و اغلب در روی برگهای فوقانی آنها لکه هايي ظاهر می شود ، به علاوه  گلها به سرعت خواهند ريخت . نباتاتی که بيش از حد آبياری می شوند برگهای  قسمت پايينی آنها زرد شده که ادامه اين وضعيت پوسيدگی ريشه را به دنبال  خواهد داشت . آبياری گوجه فرنگی معمولا در مواقع لزوم صورت گرفته ولی از  شروع ميوه و متورم شدن تا پايان دوره برداشت بايد افزايش پيدا کند و خاک  هميشه مرطوب نگهداری شود . چنانچه در اين مرحله خاک خشک شده و يک مرتبه  آبياری شديد انجام شود باعث ترک خوردن پوست ميوه ها می گردد . ميزان آّب در  گوجه فرنگی به مقدار زيادی وابستگی به وضعيت آب و هوای خارج از گلخانه  دارد . روزهای گرم و آفتابی گياه نياز بيشتری در مقايسه با روزهای ابری  دارد . همچنين مقدار آب بستگی به نوع محيط کشت داشته و در سيستمهای مختلف  کاشت و پرورش گوجه فرنگی نيز متفاوت می باشد. مطابق برخی از آزمايشات هر  بوته گوجه فرنگی گلخانه ای در طول دوره رشد 65 ليتر آب مصرف می کند .  بنابراين برای هر مترمربع سطخ زير کشت حدود 300 تا 340 ليتر آب لازم است.

محيط کشت  ( خاک) : يکی ديگر از عوامل مهم در پرورش گوجه فرنگی گلخانه ای محيط کشت  می باشد . محيط کشتی که برای اين منظور فراهم می شود علاوه بر نگهداری نبات  بايد دارای خصوصيات زير باشد تهويه  در آن به خوبی انجام گيرد ، آب و مواد غذايي کافی در خود ذخيره کند ، از  نظر اقتصادی مقرون به صرفه باشد ، عاری از آلودگيها بوده و بتوان آن را  بدون اينکه اثر سويي روی گياه بگذارد ضد عفونی نمود گوجه  فرنگی را می توان داخل بسترهايي در خاک کف گلخانه کشت نمود . خاکی که برای  اين منظور استفاده می شود بايد پوک ، قوی و بافت آن شنی يا شنی لومی بوده و  زهکشی در آن بخوبی انجام گيرد . علاوه بر خاک محيط کشت های ديگری که در  پرورش گوجه فرنگی گلخانه ای استفاده می شود عبارتند از :

1.   محيط کشت بذر: از آنجا که پس از جوانه زدن بذر ، بوته های گوجه فرنگی در  گلدانهای ديگری نشاء می شوند لذا برای کشت بذر به مواد غذايي چندانی احتياج  نيست . در اين رابطه فرمول 1 برای تهيه محيط کشت بذر توصيه می گردد :  فرمول 1 : لوم 2 قسمت به علاوه 1 قسمت پت به علاوه 1 قسمت ماسه

2.  محيط کشت نشاء: پس از جوانه زدن بذور ، نباتات جوان را در داخل گلدان و يا  جعبه های مخصوص نشاء می کنند . از اين مرحله به بعد گياه حداکثر 10 تا 12  هفته و 6 تا 7 هفته و يا حتی برای محصولات ديررس زمانی کوهتاتر در گلدانها  نگهداری می شوند . فرمول 2 برای محيط کشت نشاء پيشنهاد می گردد:   فرمول 2 :  7 قسمت لوم به علاوه 3 قسمت پت به علاوه 2 قسمت ماسه

3.محيط  کشت برای پرورش نبات: به منظور پرورش گوجه فرنگی در گلدان ، کيسه های  پلاستيکی ، تغارهای پلاستيکی و غيره از فرمول 3 استفاده می شود.  فرمول 3 :  7 قسمت لوم به علاوه 3 قسمت پت به علاوه 2 قسمت ماسه

4-  محيط کشت برای پرورش گوجه فرنگی به روش هيدروپونيک: در اين روش محيط کشت  را معمولا از موادی مانند پيت موس ، خاک اره و يا محلوط ورمی کوليت به نسبت  مساوی از نظر حجم تهيه می نمايند . چنانچه ورمی کوليت در اختيار نبود  پرليت را می توان به نسبت 50 درصد جايگزين آن نمود . ضمنا سنگ آهک دولوميت و  سنگ گچ به مقدار 6 تا 9 کيلوگرم در متر مکعب با هريک مواد فوق پيشنهاد می  گردد.

خاک  اره به دليل وزن سبک ، عاری از آلودگی و سهولت در جابجايي يکی از بهترين  محيط کشتهايي است که برای پرورش گوجه فرنگی در گلخانه به روش هيدروپونيک  استفاده می شود . خاک اره های نرم در مقايسه با خاک اره هايي که دانه های  آن درشت است ترجيح داده می شود ولی بايد توجه داشت که درجه ريزی خاک اره  نبايد به ترتيبی باشد که در اثر آبياری فشرده شده و مانع زهکشی گردد .  علاوه بر محيط کشتهايي که در بالا اشاره شد برای پرورش گوجه فرنگی به روش  هيدروپونيک از پوست صنوبر ، ماسه ، سنگريزه به قطر يک سانتی متر ، مخلوط  ماسه و پيت و مخلوط خاک اره و ماسه استفاد می گردد . از آنجا که از مخلوط  خاک اره و ماسه رطوبت به طور جانبی پخش می شود خاک اره به تنهايي ترجيح  داده می شود.

ساختمان گلخانه  : به منظور پرورش گوجه فرنگي از انواع گلخانه ها ( پلاستيكي يا شيشه اي )  در اشكال مختلف مي توان استفاده نمود . اسكلت اين گلخانه ها از چوب و فلز و  احتمالا قسمتي از ديوارهاي آن از آجر يا سيمان ساخته مي شود . گلخا نها  هايي كه ديواره هاي آنها كاملا از شيشه و يا پلاستيك انتخاب شود نفوذ حرارت  و نور در روزهاي آفتابي به داخل گلخانه افزايش داشته ولي بعد از غروب  آفتاب حرارت بيشتري را از دست مي دهند . هر چند كه هزينه تامين حرارت  گلخانه هاي تمام شيشه اي خصوصا در مناطق سردسير سنگين مي باشد ولي شاغلين  اين حرفه به دليل استفاده از نور بيشتر ، از اين گلخانه ها استفاده مي  كنند. چنانچه در تهيه اسكلت گلخانه چوب به كار رود لازم است كه از تخته هاي  محكم استفاده كرده و آنها را با مواد شيميايي مناسب آغشته نمود . اسكلت  گلخانه بخصوص اسكلتهاي چوبي را بايد به وسيله رنگهاي روشني كه نور را منعكس  مي نمايند رنگ آميزي كرد . براي اسكلت اين گلخا نه ها كه در ابعاد و اشكال  مختلف ساخته مي شوند مي توان از لوله هاي فلزي توخالي و ميله هاي گرد توپر  استفاده كرد كه ساده ترين آن طرح نيم استوانه اي ( quonset ) مي  باشد . پوشش گلخانه را علاوه بر شيشه مي توان از پلي اتيلن و فايبرگلاس  نيز تهيه كرد . در مناطقي كه سرد است دو لايه كردن پلي اتيلن به حفظ حرارت  داخل گلخانه كمك مي كند . گلخا نه هاي پلاستيكي در مقايسه با گلخا نه هاي  شيشه اي ، در شب حرارت كمتري را در خود نگهداري مي كنند نكته ديگري كه در  ساخت اين گلخانه ها بايد مورد توجه قرار گيرد ارتفاع گلخانه است . گوجه  فرنگي گياهي است كه اگر خوب پرورش يابد از رشد طولي قابل توجهي برخوردار  خواهد بود . بنابراين در صورتيكه هدف برداشت محصول خوب باشد ، به دليل  محدود بودن سطح گلخانه بايد از ارتفاع گلخانه استفاده كرد و به همين منظور  گلخانه هاي پرورش گوجه فرنگي را بايد با ارتفاع زياد احداث نمود .

نكاتي كه در تهيه گلخانه گوجه فرنگي بايد مورد توجه قرار گيرد

عبارتند از گلخانه طوري ساخته شود كه از سقف آن قطرات آب ريزش نكند و :

-تهويه در آن به خوبي انجام شود. مسئله اي كه در فصل تابستان حائز اهميت است

-گلخانه بايد داراي سيستم حرارتي مناسب باشد كه حرارت مورد نياز گوجه فرنگي تامين گردد

- به دليل نياز قابل توجه گوجه فرنگي به آب ، گلخانه بايد داراي آب كافي باشد

-از نوع سيستم حرارتي استفاده شود كه سرويس خدماتي مربوطه در دسترس باشد

-محل  احداث گلخانه حتي الامكان دور از سايه درختان و ساختمانها باشد .جهت  ساختمان گلخانه شمالي ـ جنوبي بوده و رديفهاي كاشت نيز شمالي و جنوبي در  نظر گرفته شوند

- محل احداث گلخانه مجهز به برق باشد

- از ديوار شمالي گلخانه كه مجهز به پنكه است به فاصله حدود 5/8 متر مانعي وجود نداشته باشد

- به منظور احداث چندين گلخانه نزديك هم فاصله هر گلخانه حدود 5/4 متر در نظر گرفته شود

- يكي از نكاتي كه در گلخانه ها مطرح است و بايد مورد توجه قرار گيرد مسئله بهداشتي بودن محيط گلخانه مي باشد

-معمولا  پس از برداشت محصول گوجه فرنگي مازاد آن را از گلخانه خارج نموده سپس سقف ،  ديواره ها ، وسائل حرارتي و تهويه ، كف گلخانه ، بسترها و گلدانها و به  طور كلي تمام اشياء موجود در گلخانه را به وسيله آب تميز كنند . به منظور  ضد عفوني گلخانه و وسايل و ادوات موجود در آن مي توان از محلولهاي پاك  كننده شيميايي يا محلول 1 به 25 فرمالين استفاده كرد كه در اينصورت قبل از  كاشت نشاء هواي گلخانه را بايد كاملا تعويض نمود

تهويه  : ساده ترين سيستم تهويه در گلخانه هاي گوجه فرنگي ، نصب پنجره مي باشد كه  بايد تعداد و اندازه آنها متناسب با حجم گلخانه بوده و در جهات مناسب  ديواره هاي گلخانه تعبيه نمود . كانالهاي پلاستيكي كه در طول گلخانه از سقف  آويزان شده و از يكطرف توسط پنكه هواي تازه به داخل آن هدايت مي شود يكي  ديگر از روشهاي مناسب تهويه به شمار ميرود . در اين روش معمولا پنكه هاي  تخليه هوا باعث خارج شدن هواي گرم گلخانه شده كه به جاي آن هواي تازه از  سوراخهاي كانال پلاستيكي داخل گلخانه مي گردد

استفاده از حرارت مصنوعي در گلخانه:  براي گرم كردن گلخانه منابع حرارتي مختلف مانند برق ، نفت ، گازوئيل ، چوب  و آب گرم وجود دارد كه بسته به هزينه از هركدام مي توان در مناطق گوناگون  استفاده نمود . سيستمي كه براي گرم كردن گلخانه ها در نظر گرفته مي شود  بايد حرارت لازم را تامين كرده و از آنجا كه كنترل درجه حرارت در اين  گلخانه ها به خصوص انواع پلاستيكي آن نياز به دقت زياد دارد استفاده از  سيستم خودكار مناسبتر مي باشد . گرم كردن گلخانه به وسيله لوله هاي آب گرم و  يا كانالهاي پلاستيكي كه بين رديفهاي گوجه فرنگي قرار ميگيرد ترجيح داده  مي شود زيرا ضمن كاهش رطوبت اطراف بوته ها ، حرارت بيشتري توليد مي كند .

آبرساني  : علاوه بر آبياري دستي به وسيله شلنگ كه يك روش ساده محسوب مي شود مي  توان از آبياري قطره اي در گلخانه هاي پرورش گوجه فرنگي نيز استفاده نمود .  اين روش ضمن كنترل يكنواخت رطوبت خاك ، برنامه آبرساني را سهل تر كرده و  نيازمنديهاي مربوط به آب و كارگر را كاهش خواهد داد . آبياري قطره اي ممكن  است انواع مختلف داشته باشد كه در زير به يك نوع آن اشاره مي شود. در  اين روش لوله اصلي ، آب را به داخل لوله هاي هدايت كننده اي كه داراي  سوراخهايي به قطر 035/0 اينچ مي باشند رسانيده سپس توسط شلنگهاي بسيار  نازكي به قطر 045/0 تا 036/0 اينچ آب به داخل گلدان و يا در بستر كنار بوته  ها منتقل خواهد شد . به منظور پخش يكنواخت آب بايد طول لوله هاي هدايت  كننده و قطر آن با فاصله بين سوراخها و فشار آب تناسب داشته باشد . ضمنا  لوله هاي هدايت كننده بايد طوري نصب شوند كه شيب آنها به طرف بالا قرار  نگيرد. اين سيستم  آبياري كه براي پرورش گوجه فرنگي در گلدان بسيار مناسب مي باشد نياز به  پمپهايي براي به جريان انداختن آب در لوله ها دارد كه بايد ظرفيت آن متناسب  با تعداد لوله هاي هدايت كننده آب و سوراخهاي آن تعيين شود.آبياري قطره اي  در روشهاي هيدروپونيك كه محلول غذايي از روي بستر در اختيار گياه قرار مي  گيرد مورد استفاده هاي فراواني دارد.

 سيستمهاي مختلف كاشت و پرورش گوجه فرنگي در گلخانه

border culture :  در صورتيكه خاك كف گلخانه خوب و عاري از آفات و بيماريها باشد اين روش يكي  از روشهاي ايده آل محسوب مي گردد . به همين دليل براي استفاده از اين روش  بايد قبل از ساختن گلخانه خاك مورد آزمايش قرار گيرد . از اين روش فقط در  چند سال اول كه خاك مناسب است استفاده شده و بعد از آن به روشهاي ديگر مثلا  استفاده از گلدان تبديل مي گردد . براي اين منظور بسترهايي در كف گلخانه  تهيه نموده و آنها را توسط راهروهاي سيماني با ديواره هاي كوتاه از هم جدا  مي كنند . معمولا در اين سيستم به جاي گلخانه از تونلهاي پلاستيكي نيز  استفاده مي كنند

خاك  : گوجه فرنگي براي گسترش ريشه هاي عميق و قوي خود احتياج به زميني نرم و  عميق دارد . بنابراين گلخانه بايد در محلي بنا شود كه داراي خاكي نرم و قوي  بوده و در آن زهكشي به خوبي انجام گيرد . از خاكهاي سرد و مرطوب براي كشت  گوجه فرنگي در گلخانه بايد بر حذر بود . چنانچه خاك در اثر كشت مجدد مبتلا  به آفات و امراض گردد بايد آن را تعويض كرد كه بدين منظور خاكهاي زراعتي  قوي كه قبلا در آن گوجه فرنگي كشت نشده باشد نتيجه خوبي خواهد داشت ،  استفاده كرد . همچنين مي توان با ضد عفوني آفات موجود در خاك را از بين برد  . گوجه فرنگي به خاكهاي قوي و خوب آماده شده ph آن  5/6 باشد نياز دارد . خاك را ابتدا شخم زده بعد از خارج كردن علفهاي هرز  مقداري كود حيواني حدود 10 كيلوگرم در مترمربع و گاهي پيت موس به مقدار 6  كيلوگرم در هر مترمربع به خاك بستر اضافه مي نمايند چنانچه مقداري كمپوست  به خاك گوجه فرنگي اضافه شود در عملكرد محصول بي تاثير نخواهد بود.

کاشت:  در مناطق معتدل حدود پنجاه تا شصت روز قبل از کشت در محل اصلی بذر آن را  در شاسی، گلخانه یا خزانه کاشته و در اوایل فروردین ماه پس از اینکه سرما  برطرف شد نشاء آن را از خزانه درآورده و در زمین اصلی می کارند.کاشت در  مناطق گرمسیر اواخر زمستان انجام می شود.مقدار بذری که برای کاشت در خزانه  در نظر می گیریم حدود 4 گرم در یکصد متر مربع است.  فاصله  خطوط کاشت برای واریته هایی که پایه آنها بلند است حدود 80 تا 120 سانتی  متر و جهت ارقام پایه کوتاه 70 تا 110 سانتی متر می باشند. فاصله بین بوته  ها برای واریته های فوق 40 تا 60 سانتی متر باید در نظر گرفته شوند پس از  چندی که بوته ها شروع به رشد کردن نمودند برای اینکه محصول مرغوبتری داشته  باشیم باید مقدار کمی از شاخه های آن را هرس نمائیم. چنانچه پای هر بوته  کمی خاک داده شود مطلوبتر است.وجین کردن و سیخک زدن اطراف بوته ها از جمله  کارهای ضروری است که باید صورت گیرد. کاشت  را به طریقه پشته با جوی عمیق یا پشته با جوی کم عمق که همان سیستم فارو  می باشد انجام می دهند. طریقه دوم معمول تر و متداولتر است به خصوص در  مزارع وسیع مقرون به صرفه خواهد بود. باید توجه داشته باشند با در نظر  گرفتن فواصل فوق الذکر در هر پشته فقط یک طرف آن را کشت نمایند.

کودهای آلی (کود ارگانیک ) پیشنهادی جهت تغذیه گوجه فرنگی :

کود آنتی سالت

کود ازت بالا

کود اسید هیومیک

کود کامل یا کود 2020

کود پتاس بالا

روش و میزان مصرف کودهای آلی  :

کود آنتی سالت:15-20لیتردر هکتار(3-4 مرحله در سال)

کود ازت:10-15لیتردر هکتار(تقسیم در دورههای آبیاری و باید بصورت تدریجی استفاده شود)

نکته:ریزش تعداد زیادی از گلها در درجه حرارتهای زیادی نیز به علت کمبود ازت در گیاه گوجه فرنگی است

کود  هیومیک اسید:10-15لیتر در هکتار،از زمان کاشت تا زمان ظهور گل،استفاده از  هیومیک اسید در گوجه باعث بهبود خصوصیات فیزیکی،شیمیایی و بیولوژیکی خاک  میشود و در نهایت افزایش عملکرد ،افزایش تعداد میوه،وافزایش وزن تک میوه  میشود

کود مایع کامل : 10-15لیتر در هکتار، قبل از انتقال نشاء به زمین اصلی به عنوان کود پایه استفاده شود

کود  پتاس:5-10لیتر در هکتار(الیتر در هزار لیتر آب بصورت محلول پاش)،باقیمانده  تقسیم در دورههای آبیاری در فاز میوه تا 20روز قبل از برداشت میتوان  استفاده نمود.

نکته:نیتروژن زیاد و پتاسیم کم در ترک خوردن میوه‌ها نقش دارد

نکته:پوسیدگی انتهای میوه (گلگاه): به علت کمبود کلسیم است

ارقام خوب گوجه: کلاستر، چری (گیلاسی)، کالیبرا، کنزو، باربارا

بهترین PH خاک برای کشت گوجه فرنگی 5/5 تا 8/6

متوسط جوانه‌زنی بذر گوجه فرنگی: 6-4 روز

برداشت محصول: 70-60 روز

بهترین درجه حرارت برای جوانه‌زنی: 30-25 سانتیگراد

زمان انتقال نشاء به زمین اصلی زمانی است که ارتفاع بوته 30-20 سانتیمتر شود.

برای  کشت نشاء در زمین اصلی حفره‌هایی با فاصله 60-40 ایجاد می‌کنند. اگر تراکم  بوته بصورت 5/2 بوته در متر مربع در نظر گرفته شود برای هر هکتار نیاز به  25000 بوته وجود دارد. درجه حرارت مناسب برای رشد و گلدهی گوجه فرنگی در  روز 25-21 درجه سانتیگراد و در شب 19-17 درجه سانتیگراد است . در حالت  معمولی گوجه هر 2 روز یکبار یا یک روز در میان آبیاری می‌شود. در هوای  سردتر هر 7 یا 8 روز یکبار آبیاری انجام می‌شود. رطوبت کم باعث کاهش رشد و  عدم گرده‌افشانی و رطوبت بالا باعث خفگی و پوسیدگی ریشه، زرد شدن برگهای  پایینی، گل‌ریزی، کاهش طول ساقه، پیری پیش از بلوغ و شیوع بیماریهای قارچی  فیتوفتورا و ریزوکتونیا می‌شود. هر بوته گوجه فرنگی در طول رشد 65 لیتر آب  مصرف می‌کند.

روش  تراوایی به دلیل افزایش بهره‌وری آب مصرفی، ممانعت از رشد علفهای هرز و  کاهش بیماریهای قارچی بهترین شیوه آبیاری گوجه است.برخی از روشهای تربیت بوته :

  روش سنتی خوابانیدن ـ روش متوالی قوسی ـ روش پرورش روی سیم با ارتفاع بلند ـ روش کشت بینابینی ـ روش قلابی

آمار تولید گوجه در ایران 400-300 تن در هکتار است. در دنیا 800-700 تن در هکتار است.

بهترین حالت برای برداشت میوه رسیده سفت است که به رنگ قرمز روشن (صورتی) است.

برای بسته‌بندی میوه‌های از جعبه‌های پلاستیکی استفاده شود بهتر است.

سمپاشی با قارچ‌کش‌های مختلف مانند کاپتان، تایرام، دودین و اکسی کلرور مس چند هفته قبل از برداشت

در زمان بروز پوسیدگی میوه یا خال سیاه (آنتراکنوز) از سموم مانکوزب و مانب باید استفاده کرد.

در زمان بیماری بادزدگی (سوختگی شاخ و برگ) هر 10 روز باید سمپاشی صورت گیرد

اگر  قسمتهای هوایی گیاه آسیب ببیند بیماری پژمردگی ورتیسیلیومی بروز کرده است  که برای درمان آن باید از بنومیل یا کاربندازیم در پایه هر گیاه استفاده  کرد.

در  صورت بروز بیماری لکه باکتریایی که لکه‌هایی سیاه و برجسته روی میوه ظاهر  می‌شود باید از سموم مانب و زینب در زمان آلودگی استفاده کرد.

آفات مهم گوجه فرنگی: شته ـ کنه و کرمها

شته:  برای مبارزه با شته علفهای هرز نابود شود. لانه مورچه‌ها از بین برود.  برگهای آلوده قطع شوند. نصب مقواهای زرد آغشته به مواد شیرین، مبارزه  بوسیله سموم شته‌کش مانند آزینفوس، آندوسولفان و پاراتیون

کرم میوه: یکی از شایع‌ترین آفات گوجه است که برای مبارزه با آن باید از سم کارباریل استفاده کرد

نماتد خاک: ریشه‌ها متورم شده و حالت کیست پیدا می‌کند باید از متیل بروماید و متام سدیم استفاده کرد

اگر دیازینون پودر با کودهای ماکرو مخلوط شود بهتر است.

ساده‌ترین روش قارچ‌کشی: برای هر 1000 متر مربع 10 کیلوگرم گرانول ریدومیل با 2 کیلوگرم بنومیل مخلوط شده و به نسبت یکنواخت در سطح زمین پخش و شخم زده شود.

گردآورنده : سرکار خانم مهندس توکلی-کارشناس امور تغذیه گیاهان

*در جهت پیشرفت بخش کشاورزی ، و آگاهی کشاورزان و باغداران گرامی نشر و کپی مقالات آزاد می باشد.