راهنمای کاشت و تغذیه هندوانه

نام فارسی : هندوانه       نام انگلیسی : Water-melon       خانواده گیاهی : Cucurbitaceae

مقدمه : هندوانه  بومی مناطق گرم آفریقا است و از تیره کدوئیان می باشد. گیاهیست خزنده که  طول شاخه های خزنده آن شاید به 5-4 متر هم برسد.ریشه ای عمیق و گاهی تا یک  متر عمق و قطور دارد. گیاهیست یک پایه یعنی گل های نر و ماده آن روی یک  پایه قرار دارند ولی جدا از هم هستند. میوه هندوانه ممکن است دارای تعداد  زیادی بذر (تخمه هندوانه) باشد که به رنگ های سفید، زرد، قهوه ای، سیاه و  قرمز در داخل آن وجود دارند. حتی ممکن است این میوه بذر نداشته باشد. میوه  بدون بذر را برای بار اول، ژاپنی ها تولید کردند.هندوانه یک محصول گسترده و  ارزان قیمت است (از نظر تولید) که در مقایسه با سایر  سبزی ها برای تولید و  برداشت نیاز به کارگر کمتری دارد.این میوه ارزش غذایی چندانی ندارد و  مقادیر کمی ویتامین و مواد معدنی دارد. اما به علت آبدار و شیرین بودن و  مزه خوب آن بین مردم دنیا طرفداران زیادی دارد.

ارقام هندوانه : ارقام هندوانه متفاوت اند وازرنگ های خاکستری تا سبز تیره و رنگ گوشت  صورتی تا قرمز تیره و شکل های گرد تا دراز و استوانه ای دارند.آنچه که مورد  پسند اکثریت مردم است، هندوانه ای با گوشت قرمز تیره و بذر تیره رنگ است  چون این صفات را از علایم رسیدن کامل و کیفیت بالای هندوانه می دانند.  از  زمان های قدیم، هندوانه را به دو دسته پوست نازک و پوست ضخیم تقسیم بندی می  کرده اند.ارقام پوست نازک بیشتر مصرف محلی دارندمثل هندوانه شریف آبادی که  قابلیت تحمل صدمات مکانیکی را ندارد.  ارقام پوست ضخیم چون دارای پوست ضخیم هستنددر مقابل ضربات مقاوم ترند و  قابلیت حمل و نقل به نقاط دور دست را دارند. مثل رقم دیسکی کوئین که مشابه  بهار همدان و دارای پوست کلفت و قابلیت انباری بالاست.از ارقام خارجی می  توان رقم چارلستون گری،دیسکی کوئین ،فیرفاکس،چیلیان بلاک و کونگور را نام  برد که معروفیت جهانی دارند و کشت آنها در ایران نتایج خوبی داده است. رقم  دیسکی کوئین مقاوم به بوته میری و رقم چارلستون گری و فیرفاکس مقاوم به  آنتراکنوز و پژمردگی فوزاریومی هستند.ازارقام ایرانی میتوان هندوانه های  قرق،شریف آبادی،محبوبی وهمدانی را نام برد.

آب و هوای مناسب کشت هندوانه   : هندوانه طالب آب و هوای گرم و فصل رشد طولانی است و به رطوبت زیاد هوا  خیلی حساس نیست. اما در نواحی مرطوب بیماری های برگ شایع تر از نواحی خشک  است. بنابراین هندوانه مخصوص مناطق دارای تابستان طولانی و گرم و خشک تا  نسبتاً مرطوب است. هندوانه در دمای 15-20درجه  جوانه می زند و در دمای 25-30درجه رشد می کند. بهتر است ارقام هندوانه با  توجه به فصل رشد و طول دوره تابستان منطقه انتخاب شوند در مناطقی که طول  دوره تابستان کمتر از 120 روز است می توان از ارقام میان رس یا زود رس  استفاده کرد.در غیر این صورت میوه نارس باقی می ماند و شیرین نمی شود.  ارقام زود رس در مدت 80-70 روز به میوه می نشینند و ارقام میان رس مثل رقم  چارلستون گری بین 90-80 روزه میوه می دهند. بذر هندوانه معمولاً در زمین  اصلی کاشته می شود. اما در مناطقی که هنوز دمای هوا مناسب نیست می توان آن  را در مکان های سر پوشیده و گرم خزانه گیری کرد و وقتی که دمای هوا به حد  مناسب رسید، آن را به محل اصلی منتقل کرد.

 خاک مناسب جهت کشت هندوانه  : بهترین خاک برای کشت هندوانه،خاکی است که سبک باشد (شنی لومی) ،به خوبی  زهکشی شده باشد وازنظر مواد آلی غنی باشد. خاک های شنی لومی و شنی رسی برای کشت مناسب می باشند اما هندوانه در خاک های سنگین هم به کندی رشد می کند و کیفیت و اندازه مطلوب را پیدا نمی کندPh . مناسب برای کاشت هندوانه 7 - 6 می باشد. پس خاک های خنثی تا کمی اسیدی را می پسندد.

تهیه بستر بذر برای هندوانه :قبل  از کاشت و در اواخر پاییز یا اوایل زمستان، زمین را به عمق حدود 20 سانتی  متر بر می گردانند. کود حیوانی به میزان 10- 5 تن در هکتار توصیه می شود.  قبل از کاشت زمین باید کاملاً دندانه زده شود. کشت به صورت جوی و پشته  انجام می شود. عمق جوی ها را عمیق در نظر می گیرند تا رطوبت بیشتری حفظ شود  و آبگیری بیشتر صورت گیرد. فاصله بین دو جوی 5-4 متر و فاصله دو بوته روی  ردیف 90 -60 سانتی متر در نظر گرفته می شود.

 کاشت هندوانه :کاشت  بذر مانندخیاردرزمین اصلی صورت می گیرد.زمانی که دمای محیط به °20-15  رسید، بذور در فواصل 90- 60سانتی متری روی زمین کشت می شوند . میزان بذر  حدود 3-2 کیلوگرم در هکتار و عمق کاشت بذر 2/5-1سانتی  متر می باشد.پس از سبز شدن،تعداد بوته ها را به 3- 2 عدد کاهش می دهیم.می  توان در مناطقی که دوره رشد کوتاه است ،2-1 بذر را داخل گلدان های کوچکی که  قابل پوسیدن در خاک هستند کاشت و وقتی که بوته ها 4 برگه شدند، آنها را به  زمین اصلی منتقل کرد.

گرده افشانی:  هندوانه گیاهی است که گل های نر و ماده بر روی یک شاخه ظاهر می شود اما  برای گرده افشانی به طور کامل به حشراتی مانند زنبور عسل نیاز میباشد  .چنانچه گرده افشانی کامل و صحیح انجام نشود،میوه بد شکل شده وتولید محصول  شما کاهش می یابد

اصول عملیات داشت هندوانه
1- چون ریشه هندوانه سطحی است باید کولتیواتور زدن و سله شکنی سطحی برای  آن انجام شود. در اولین فرصت بعد از این که گیاهان سر از خاک در آوردند تا  زمانی که ساقه های خزنده اجازه بدهند، سله شکنی باید انجام گیرد. تعداد  دفعات سله شکنی به 4-3 مرتبه می رسد.

2- دفع علف های هرز از زمان رشد و ظاهر شدن تا زمان بزرگ شدن بوته ها و پوشاندن سطح زمین انجام می گیرد.

3-  پس از آن که طول بوته ها به حدود 30 سانتی متر رسید باید آنها را در جهت  پشته ها هدایت کنیم تا بوته ها در جوی ها قرار نگیرند و روی پشته ها حرکت  کنند. مرتب کردن بوته ها باید در صورت نیاز انجام شود.

4-  آبیاری باید مرتب و منظم صورت گیرد. اما چون ریشه گیاه بلند است قادر است  آب مورد نیاز خود را تأمین کند. در صورت کمبود آب، رشد طولی میوه کاهش و  رشد قطری میوه افزایش می یابد، زودتر می رسد و بذور آب آن کمتر شده شیرینی  بیشتر می شود.

5- کود دهی باید در 3 – 2 نوبت انجام شود.

6-  کم کردن تعداد میوه روی بوته (تنک کردن) موجب می شود میوه های باقی مانده  از نظر اندازه و کیفیت در حد مطلوبی رشد کنند.بهترین کار برای تنک این است  که در درجه اول میوه های بد شکل و بی ارزش حذف شوند و در مرحله بعد ، میوه  های سالم ولی اضافی حذف شوند تا تعداد مطلوب میوه روی بوته بماند.برای  ارقامی که تولید میوه های بزرگ می کنند، بهتر است روی هر بوته 2 عدد بماند و  برای ارقامی که تولید میوه های کوچک می کنند، بهتر است تعداد 5-3 میوه در  هر بوته باقی بماند.
7- مبارزه به موقع و مناسب با آفات و بیماری هایی که به برگ وساقه و میوه هندوانه حمله می کنند ضروریست.

مزایای استفاده از کود ارگانیک در هندوانه:

1-کاهش تلفات کود وعدم آبشویی

2-تنظیم کننده phوبهبوددهنده شرایط شیمیایی وبیلوژیکی خاک ودر نتیجه افزایش جذب عناصر غذایی توسط ریشه

3-محرک رشد وکمک دهنده موثر بر ریشه دهی،گلدهی وتشکیل میوه

4-زود رسی محصول وکاهش تلفات محصول

5-کنترل بیماریهای گیاه نظیر بوته میری،جرب جالیزی وجلوگیری از پوسیدگی گلگاه هندوانه

کودهای آلی پیشنهادی جهت تغذیه هندوانه:

♦  کود هیومیک اسید    ♦   کود ازت     ♦  کود کامل یا کود  بیست بیست     ♦   کود آنتی سالت      ♦   کود پتاسیم

روش و میزان مصرف کودهی آلی جهت تغذیه هندوانه:

هیومیک اسید:10-15لیتر در هکتار(اولین آبیاری پس از پنج برگی شدن تا ظهور اولین گلها)

ازت:10-15لیتر در هکتار(در طول دوره رشد)

کود مایع کامل :10-15لیتر در هکتار(در 3-4مرحله)

آنتی سالت:25لیتر در هکتار(3-4مرحله در هکتار)

پتاسیم:5-10لیتر در هکتار(1-2لیتر بصورت در هزار لیتر بصورت محلول پاش)(باقیمانده در فاز میوه تقسیم در دوره های آبیاری)

بیماری ها

 1- آنتراکنوز:قارچ  عامل این بیماری علاوه بر هندوانه به خیار و طالبی هم حمله می کند. بر اثر  حمله این قارچ، لکه های گرد و کوچک و پر از آب روی میوه پدیدار می شود و  برگ ها حالت آفتاب سوختگی پیدا می کنند. انتقال بیماری از طریق خاک، گیاهان  آلوده و بذر آلوده می باشد. ضدعفونی کردن بذر با سموم، استفاده از ارقام  مقاوم، تناوب زراعی و خارج کردن بوته های آلوده و از بین بردن آنها می  تواند جلو شیوع بیماری را بگیرد.می توان برای کنترل بیماری، بعد از این که  ساقه های خزنده شروع به تشکیل شدن کردند، هر هفت روز یک بار، مزرعه را با  سمومی مثل مانب یا کاپتان و زیرام سم پاشی یا گرد پاشی کرد.

2- پژمردگی فوزاریومی:عامل  این بیماری در خاک زندگی می کند و از طریق ریشه ها به داخل گیاه نفوذ می  کند. در اثر این بیماری، قسمت چوبی ساقه قهوه ای تیره رنگ می شود و تک شاخه  ها به طور ناگهانی پژمرده می شوند و سپس گیاه می میرد.از آن جا که این  بیماری 10- 15 سال در خاک زنده می ماند، پس از آلوده شدن خاک حتماً باید در  کاشت بعد از ارقام مقاوم و یا محصولات غیر حساس به این بیماری استفاده  گردد. جلوگیری از وارد شدن جریان آب زهکش مزارع آلوده، استفاده نکردن از  کود حیوانی آلوده و استفاده از تناوب های طولانی، خسارات ناشی از این بیماری را کاهش می دهد.

3- بوته میری:قارچ  های عامل این بیماری، تمام گیاهان تیره کدو از جمله هندوانه را مورد حمله  قرار می دهند. برای مبارزه با این بیماری، زمین باید زهکشی خوبی داشته باشد  تا رطوبت خاک کم شود، سعی شود در هنگام آبیاری، آب با بوته تماس نداشته  باشد، از تناوب زراعی استفاده گرد و از سموم قارچ کش وارقام مناسب استفاده  شود.

آفات:از  عمده ترین حشراتی که به هندوانه حمله می کنند عبارتند از: شته هندوانه،  سوسک خیار، زنجرک و نوعی کرم خیار و نماتدها که با انواع سموم حشره کش قابل  کنترل هستند.

برداشت: مرحله برداشت، مهمترین مرحله کشت و کار هندوانه است. زیرا تشخیص رسیده بودن هندوانه نیاز به تجربه دارد.

شاخص های زیادی برای این امر بیان می شود. از جمله:

 1-  ضربه زدن به هندوانه با انگشت شست که اگر صدا خفه و گنگ بود، دلیل بر  رسیده بودن آن و اگر صدا زنگ دار بود، دلیل نارس بودن می باشد.

 2-  محلی از هندوانه که بر روی زمین قرار دارد اگر سفید رنگ و یا سفید رنگ  پریده باشد، میوه نارس و اگر کرم رنگ باشد، میوه رسیده است.

۳- پیچک نزدیک میوه موقع رسیدن خشک می شود. که البته این موضوع در همه رقم ها صدق نمی کند.

4- رنگ میوه رسیده روشن تر از رنگ میوه نارس است.

 زمان برداشت ساقه باید بریده شود نه این که کشیده و یا شکسته شود.

گردآورنده : سرکار خانم مهندس توکلی-کارشناس امور تغذیه گیاهان

*در جهت پیشرفت بخش کشاورزی ، و آگاهی کشاورزان و باغداران گرامی نشر و کپی مقالات آزاد می باشد.